مبانی و کاربرد قاعده فقهی «عرق ظالم»

یکی از قواعدی که در قراردادهایی همچون بیع، اجاره و عاریه مورد استناد فقها قرار گرفته است، قاعده «عرق ظالم» می‌باشد. براساس قاعده مذکور که به روایات و بنای عقلا مستند شده است، هرکس باید هرچیزی را که در جایی ظالمانه و به ناحق قرار داده، بردارد و برای ظالم نسبت به بقای آن و خسارات وارده حقی وجود نخواهد داشت؛ بنابراین بر پایه مفهوم این قاعده ـ بر فرض ثبوت آن ـ تصرف ماذون در مکان، سبب ایجاد حقی برای متصرف خواهد شد. مقاله حاضر به روش تحلیلی به بررسی قاعده عرق ظالم می‌پردازد و کاربرد آن در قراردادها و مسیولیت ناشی از آن و نیز تفاوت آن با قواعد «علی‌الید» و «احترام» را نشان می‌دهد. گفتنی است در تعارض این قاعده با قاعده لاضرر، قاعده عرق ظالم مقدم می‌گردد.