شرط ارتکازی در فقه امامیه و حقوق ایران

برخی شروط در قراردادها، رایج بوده و چنان با آن ملازم‌اند‌ که تفسیر قرارداد بدون آنها صحیح نخواهد بود؛ این شروط را شروط «غیرصریح» یا «ضمنی» می‌گویند. گاهی عدم تصریح، به دلیل توافق قبلی طرفین است (شروط بنایی)، گاهی عرف و عادت وجود شرطی را در قرارداد مسلّم می‌داند (شروط عرفی)، گاهی به حکم قانون وجود شرطی در قرارداد لازم است (شروط قانونی) و گاهی نیز شرطیت شرط، کاملاً روشن است و نیازی به بیان آن نیست. به این شروط در اصطلاح فقهی «شروط ارتکازی» می‌گویند. در رابطه با اقسام شرط ضمنی بحث شده است؛ ولی درباره «شرط ارتکازی» هیچ‌گونه تحقیقی صورت نگرفته و فقط بعضی از فقها در تبیین برخی مسایل فقهی ـ حقوقی از آن استفاده کرده‌اند. شرط ارتکازی، شرطی است که در اذهان طرفین قرارداد رسوخ و نفوذ یافته باشد و طرفین قرارداد هرچند نسبت به آن آگاه نباشند؛ ولی لازمه عقد است. این شرط از شروط صحیح و لازم‌الوفاست. برخی از آثار این شرط را می‌توان در مسایلی مانند عیوب غیرمصرح و شرط بکارت در عقد نکاح، خیار غبن، خیار عیب، حق حبس و دیگر مسایل در قلمرو فقه امامیه و حقوق ایران مشاهده کرد.