تبیین اصول و قواعد فقهی در برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای شهری اسلامی (مطالعه موردی: محدوده پیاده راه پانزده خرداد تهران)

شهر به عنوان یکی از کهن ترین دستاوردهای بشری نمایانگر ویژگی های فکری، اعتقادی و زیستی مردم ساکن در خود می باشد. شکل گیری و رشد آن بر مبنای ویژگی های اقلیمی، اعقادی، دینی و ویژگی های فرهنگی و اجتماعی جوامع بوده است. دانشمندان و متفکرین اسلامی و شهرشناسانمسلمان در طول تاریخ به دنبال ایجاد شهرهایی آرمانی و با رویکرد اسلامی بوده و در این راه نگاه عمیقی به اصول فقهی و آیین اسلامی در ایجاد و شناخت شهر داشته اند. شهر اسلامی برای تجلی بخشیدن به ارزشهای مورد احترام جامعه مسلمانان، به طور مداوم راه ها و روش های مناسبزمان و مکان را می جوید. هدف این پژوهش شناسایی و کاربرد اصول فقهی موثر بر برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری اسلامی است که با روش پژوهش تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی و شیوه های مطالعه کتابخانه ای و اسنادی انجام می شود. دراینراستا پرسش اصلی پژوهشعبارت است از اینکه قواعد فقهی مترتب بر فضاهای شهری کدام اند و هرکدام بر چه جنبه های ازشهر اثر دارند؟ فقه و قواعد با تعیین کلیات مربوط به هر موضوع، نحوه کار و اصول مهمی که باید در طراحی و برنامهریزی شهرها رعایت شود را مشخص می کنند؛ ازاین رو قواعد فقهی به عنوان یکی از مهمترین منابع برای استخراج احکام و روش های اجرایی کاربرد دارند. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با مراجعه به قواعد فقهی مرتبط با شهر و بالاخص فضای شهری، تبیین شود که فضای شهری از نظر فقه اسلام باید به چه شکل طراحی و برنامه ریزی شود تا بتواند درنیل به هدف والای شهر اسلامی موفق باشد. یافته های این پژوهش نشان داد که اصول فقهی همچون لاضرر و لاضرار، تسلیط، تسبیب، لاحرج، اتلاف، محرمیت و... قواعدی هستند که بر فضای شهری و شکل گیری اثر دارند. همچنین مطالعه قواعد فوق موید این موضوع بود که قواعد فقهی مزبور بر موضوعاتی همچون میزان ارتفاع ابنیه، جانمایی و نحوه طراحی و ساخت آنها، آسیب های احتمالی ابنیه و پروژه ها به شهروندان و یا دارایی آنها، جلوگیری از تجاوز به حریم مردم، امکان دسترسی تمامی اقشار به فضاهای شهری، امکان تلسط شهروندان بر املاک خود و نحوه طراحی و نوع کاربرد (به قسمی که مانعی برای منافع عمومی نباشد) و... موثرند؛ ازاین روچنانچه مدیریت شهری در برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری توجه ویژهای به این موضوعات داشته باشد، می توان اثرات مفید آنها بر فضاهای شهری و درنتیجه بروز مشکلات شهری کمتر را شاهد بود.