نقش و عملکرد سازمان‌های مردم نهاد در حفظ و ارتقای سلامت جامعه

سازمان‌های مردم نهاد (سمن)، نظام پنهان ارتقای سلامت جامعه هستند. این سازمان‌های داوطلب، مستقل از دولت بوده و در عین غیر انتفاعی بودن، در خدمت مردم هستند و به همین دلیل، صدای مردم نامیده می‌شوند. سمن‌ها، نماد و واسط مشارکت مردم هستند و مشارکت مردم نیز یکی از بازوهای اصلی ارتقای سلامت، کاهش فقر و بی عدالتی در سلامت جوامع است. این تحقیق، با هدف بررسی نقش و عملکرد سازمان‌های غیر دولتی ایرانی درتامین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه ایران، برای طراحی الگوی تعامل سازمان‌های غیر دولتی با بخش متولی سلامت در دولت به انجام رسیده است. به این منظور، از مجموع ده هزار سمن ثبت شده در کشور با معیار معرف کار در حیطه سلامت و بیماری، حدود 1000 سمن انتخاب شده و در مجموع، حدود 97 سمن به عنوان حجم نمونه انتخاب شد که از طریق انتخاب تصادفی از کلیه استان‌ها، اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه و با استفاده از 9 پرسشگر آموزش دیده، جمع آوری شده است. نتایج حاصل از تحلیل پرسش‌ها در بخش عملکرد و ظرفیت‌ها نشان داد که سمن‌های مورد مطالعه، نیازهای گروه هدف را می‌شناختند، اما در اغلب موارد روش استخراج این نیازها بیشتر بر مبنای جلسه با گروهی از آنان و یا نظرات هییت موسس بوده و از اصول علمی نیاز سنجی کمتر تبعیت کرده است. مجموعه خدمات ارایه شده توسط سمن‌ها به ترتیب، حوزه پیشگیری سطح سوم، سپس سطح اول و در نهایت، سطح دوم بوده است. از دیدگاه سمن‌ها، میزان رضایت و موفقیت در مداخلات آموزشی و ارایه خدمات درمانی، پیشگیری و مشاوره‌ای بیشتر از مداخلات حمایت طلبی مربوط به حاکمیت (کار با دولت، مشارکت در روندهای قانونی و قضایی) بوده است و این نتیجه ضمن این که قابلیت‌های سمن‌ها را در ارایه خدمات آموزشی و مشاوره‌ای نشان می‌دهد، به تصمیم گیرندگان بخش عمومی (دولت) نیز هشدار می‌دهد که استفاده نکردن از ظرفیت نهفته و پنهان این سامانه‌ها، روند توسعه کشور را کند می‌کند. بیشترین منبع درآمد مالی، کمک‌های مردمی و خیریه و سپس دولت بوده است و اغلب باور دارند که «حمایت مالی دولت از سمن‌ها به صورت ردیف بودجه اختصاصی» لازم است. با این که سمن‌ها از مجموع فعالیت‌ها و نقش‌های حمایتی خود، توانمندسازی،مشارکت جامعه هدف و حمایت طلبی بیش از سایر موارد، موفقیت داشته‌اند، اما تلاش برای تقویت بیش از پیش این توانمندی‌ها و همچنین روش‌های دیده بانی، تحقیق و شبکه سازی سمن‌ها را در دست یافتن به پیامدها و اثرات برنامه‌ها کمک خواهد نمود. نداشتن برنامه راهبردی در 35 درصد از سمن‌ها، هشداری برای کاهش اعتبار سمن‌ها در جامعه است، چرا که داشتن برنامه نشان از تعهد اعضای هییت موسس و مدیره برای خدمات رسانی به گروه هدف است. ضمن این که خود برنامه برای آگاهی از اقدامات آتی سمن، برای تامین کنندگان منبع مالی کمک کننده است. منابع مالی محدود، ارتباط نا کافی سازمان‌های غیر دولتی با دولت و باور ضعیف دولت از نقش سمن‌ها، سه مانع اصلی اعلام شده از سمن‌های مورد مطالعه بوده است. ضروری بودن ارتباط با دولت به اعتقاد اغلب سمن‌ها و کمی رضایت از تعامل فعلی با دولت، الزام باز نگری در این اعتماد را ایجاب می‌کند.