ارزشیابی برنامه پیشگیری از اعتیاد در محیط کار

آخرین ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور در سال 1386 نشان می‌داد. حدود 70 درصد از معتادان کشور شاغل بوده‌، و حدود 10 درصد از آنها مصرف مواد را در محیط‌های کار شروع کرده‌اند. برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در محیط کار به طور عملی در سال 1381 در 5 استان پایلوت شد و از سال 1382 در کل کشور تعمیم داده شد. به‌منظور ارزشیابی این برنامه و بهبود تصمیم‌گیری در مورد شیوه ادامه کمی و کیفی آن در سال‌های آتی این طرح انجام شده است. این تحقیق توصیفی تحلیلی بر اساس روش ارزشیابی برنامه‌های سلامت به اجرا در آمده است. داده‌ها از طریق مرور اسناد مرتبط به تاریخچه و پایش برنامه از بدو راه‌اندازی، جلسات بحث گروهی متمرکز با کارشناسان استانی سازمان بهزیستی، مصاحبه با ده نفر از افراد مطلع و مصاحبه با کارشناس رابط برنامه در 58 محیط کار نمونه گیری شده، جمع آوری شده است. این ارزشیابی نشان داد مهم‌ترین دستاورد برنامه از دیدگاه افراد مورد مطالعه افزایش آگاهی و حساسیت در کارکنان و کارفرمایان نسبت به موضوع اعتیاد، و تمرین و توانمندشدن کارشناسان رابط محیط کار و آثار ثانوی ناشی از کاهش اعتیاد در محیط کار از جمله افزایش بهره‌وری، کاهش غیبت، کاهش مرخصی‌ها و غیره. از جمله دیگر دستاوردهای برنامه بوده است. مهم‌ترین چالش‌های برنامه با سهم تقریباً یکسان در هر سه حوزه قانونی سیاستی (کلان)، ساختاری عملیاتی و رفتاری (خرد) عنوان شده است. مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی ارتقای برنامه عبارتند از بازنگری در بسته خدمتی، تهیه شیوه‌نامه جامع و ساده با مشارکت کلیه ذی‌نفعان، تفاهم‌نامه با نمایندگان کارفرمایان و کارگران و استفاده از روش‌های تشویقی کارفرمایان در سطح استان بود. با اینکه داده‌های کافی دوره‌ای برای مقایسه نشان‌گرهای بروز و شیوع اعتیاد در محیط‌های کاری وجود نداشت، اتکای ارزشیابی به نظرات سه دسته افراد ذی‌نفع (صاحب‌نظران، کارشناسان رابط در محیط کار، تسهیل‌گران استانی سازمان بهزیستی) بود، که از اجرای برنامه رضایت داشتند و استمرار آن را با اصلاحاتی ضروری می‌دانستند.. اما در کوتاه‌مدت بازنگری در بسته خدمتی پیشگیری از اعتیاد در محیط کار با مشارکت نمایندگان کارفرمایان، کارگران، کارشناسان رابط محیط کار و کارشناسان استانی و توجیه و توانمندسازی محیطی در سطح استان و محیط‌های کاری از جمله گام‌های کاربست نتایج این ارزشیابی است.