تاثیر آرا فلسفه اخلاق اسلامی بر اخلاق پزشکی قرون نخستین اسلامی

زمینه: اخلاق به عنوان یکی از مبانی فکری از ابتدایی ترین جوامع بشری تا امروزه با ارایه اصول و قواعدی در جهت بِه‌زیستی افراد در کنارهم، همه رفتارهای انسانی، از پنهانی ترین تا آشکارترین جنبه های آن را احاطه نموده است. اخلاق در پزشکی به عنوان یکی از شاخه های اخلاق کاربردی، به اصول و قواعد اخلاقی در حوزه پزشکی می پردازد. از سوی دیگر، اگرچه اخلاق خود یکی از مباحث مستقل فکری است اما با مبانی فکری دیگر همچون فلسفه ارتباط تنگاتنگی دارد و از آن تاثیر می پذیرد. بسیاری از پزشکان چهار قرن اول هجری قمری که همزمان هم پزشک و هم فیلسوف بوده اند به همراه برخی از فلاسفه مسلمان در تالیفات شان به مباحث اخلاقی پرداخته اند. این پژوهش به مولفه های اخلاقی در پزشکی و تاثیر فلسفه اخلاق بر آن در محدوده چهار قرن اول اسلامی می پردازد.   نتیجه گیری: با بررسی مهم‌ترین کتب اخلاقِ‌پزشکی ایرانیان مسلمان تا پایان قرن چهارم، مولفه‌هایی تحت عناوین اخلاقِ‌پزشکی استخراج شدند. هرکدام از این مولفه‌ها، به یکی از کدهای اخلاقی (مدح رفتارهای انسانی؛ تهذیب نفس؛ فضیلت عقل و اندیشه؛ ارادی بودن عمل انسان؛ مقام و منزلت انسانی) اشاره می‌کنند که در فلسفه اخلاق نیز بدان‌ها توجه ‌شده‌است. از آنجا که اخلاق یکی از شعب فلسفه عملی بود، پزشکان مسلمان به آن اهتمام می ورزیدند. به همین سبب، این پزشکان فیلسوف، بخشی از تالیفات خود را به فضیلت و ستایش عقل، سرکوبی هوای نفس، ذکر عوارض ناراستی و پرهیز از عیوب نفسانی همچون عجب، تکبر، حسد، بخل، غضب و... می پرداختند. مهم‌ترین مولفه‌ای که در اکثر این منابع بدان‌ها اشاره شده است، خداباوری و ناظردانستن خداوند بر افعال و اعمال پزشک در زمان درمان و او را شفادهنده اصلی دانستن است. پس از آن توجه به شان و مرتبه انسانی بیماران است. بدین معنا که پزشک به بیمار به‌عنوان یک انسان که دارای شان و مرتبه انسانی است توجه کند نه به رنگ، نژاد و دین و وضعیت مالی و طبقه اجتماعی وی. اما برای این که پزشک به این مرحله کمال برسد باید تزکیه و تهذیب‌نفس نماید.

the impact of islamic moral philosophy on medical ethics of the early islamic centuries

background: ethics, as one of the intellectual foundations from the most primitive human societies to today, has surrounded all human behaviors, from the most hidden to the most obvious aspects, by providing principles and rules for the well-being of people together. ethics in medicine, as one of the branches of applied ethics, deals with ethical principles and rules in the field of medicine. on the other hand, although ethics itself is one of the independent intellectual topics, it is closely related to other intellectual foundations such as philosophy and is influenced by it. many doctors of the first four centuries of hejri, who were both doctors and philosophers, together with some muslim philosophers, discussed moral issues in their works. this research deals with the ethical components in medicine and the impact of moral philosophy on it within the scope of the first four centuries of islam.conclusion: by examining the most important medical ethics books of muslim iranians until the end of the fourth century, components under the titles of medical ethics were extracted. each of these components refer to one of the moral codes (praise of human behavior; refinement of self; virtue of reason and thought; volitionality of human action; human status and dignity) which are also considered in the philosophy of ethics. since ethics was one of the branches of practical philosophy, muslim doctors paid attention to it. for this reason, these doctors-philosophers devoted part of their writings to the virtue and praise of reason, suppression of ego, mentioning the consequences of untruth and avoiding emotional defects such as wonder, arrogance, envy, stinginess, anger, etc. the most important component that is mentioned in most of these sources is belief in god and seeing god as a watcher over the doctor’s actions during treatment and considering him as the main healer. after that, attention is paid to the human dignity of the patients. this means that the doctor should pay attention to the patient as a human being who has human dignity and rank, not his color, race, religion, financial status and social class. but in order for the doctor to reach this stage of perfection, he must cultivate and refine his soul.