بررسی آزمایشگاهی امواج ناشی از پایه روی سرریزهای تنداب دریچه‌دار

سرریز ها از مهم ترین و حساس ترین بخش‌ها در سازه سدها می باشند که وظیفه تخلیه دریاچه سد در مواقع اضطراری و سیلابی را بر عهده دارند. با وجود این که مطالعات زیادی برای شناخت مشخصات جریان بر روی سرریزها انجام شده است، اما اطلاعات اندکی در مورد جریان فوق بحرانی پایین دست پایه‌های مستقر روی سرریز تنداب و اثر پایه دریچه بر آن موجود است. دراثر اندرکنش جریان و پایه‌های دریچه‌های مستقر در سرریز، جریان فوق بحرانی موجی شکل می گیرد که به آن جریان بالی شکل یا دم خروسی می گویند. حاصل این اندرکنش، تشکیل سه نوع موج بلافاصله در پایین دست پایه، پایین دست سرریز و روی دیواره های تنداب می‌باشد. این پدیده، میدان جریان پایین دست را تحت تاثیر قرار داده و شرایط نامتعادل هیدرولیکی روی سرریز را باعث می شود. بررسی های انجام شده نشان می دهد که ارتفاع امواج روی دیواره تنداب می تواند به بیش از 2 برابر عمق متوسط آب رسیده و از دیواره سرریز خارج شود. بنابراین ارتفاع امواج روی دیواره، طرح دیوارهای کناری تنداب را تحت تاثیر قرار داده و از این لحاظ پروفیل امواج بالی شکل روی دیواره نیز اهمیت می یابد. در این مقاله نتایج بررسی آزمایشگاهی شکل گیری جریان بالی شکل، پروفیل امواج ایجاد شده و راه‌کارهای کاهش ارتفاع این امواج ارایه شده و همچنین فشار استاتیکی میدان جریان بالی شکل مورد بررسی قرار می‌گیرد. آزمایش ها بر روی مدل فیزیکی سرریز سد خیرآباد که در موسسه تحقیقات آب ایران ساخته شده، انجام و ملاحظه شد عدد فرود جریان و بازشدگی دریچه ها تاثیر قابل ملاحظه ای بر این امواج دارند.