بررسی کمی اثرات سنگفرش بیابان در فرسایش‌پذیری بادی خاک ( مطالعه موردی: بخشی از دشت یزد- اردکان)

تخریب و دستکاری در سنگفرش بیابان به‌عنوان یکی از معضلات مناطق خشک و فراخشک محسوب می‌شود که ناشی از تغییر کاربری اراضی و دخل و تصرف در آن است. پوشش سنگفرش در سطوح بیابانی ایمنی طبیعی را به همراه دارد و یکی از ویژگیهای مهم ژیومورفولوژی در دشتهای مرکزی ایران قلمداد می‌شود. به عبارت دیگر، سنگفرش بیابانی در مناطق خشک نقش پوشش گیاهی را در مناطق مرطوب ایفا می‌کند. در مقاله حاضر، پوشش سنگفرش بیابان با استفاده از پلات‌اندازی تصادفی در رخساره‌های دشت‌سر لخت، اپانداژ و پوشیده دشت یزد- اردکان اندازه‌گیری شد. شاخص فرسایش‌پذیری و سرعت آستانه فرسایش بادی با استفاده از توابع تجربی حاصل از آزمایش تونل سنجش فرسایش بادی در شرایط طبیعی و دست‌خورده تعیین گردید. نتایج نشان داد ساختار سطحی خاک در دشت‌سرهای لخت عمدتاً سنگفرش درشت است که در محدوده 1/5 ±3 /83 درصد متغیر است. شاخص فرسایش‌پذیری بادی در این تیپ در محدوده 1/3 ± 19 کیلوگرم ‌‌بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در حدود 4/0 ± 4/9 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. در دشت‌سرهای اپانداژ مقدار سنگفرش در محدوده 1/14±70 درصد تغییر می‌کند. شاخص فرسایش‌پذیری بادی در این تیپ در محدوده 9/19 ± 34 کیلوگرم ‌‌بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 8/0 ± 5/8 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. دشت‌سرهای پوشیده فاقد سنگفرش است. شاخص فرسایش‌پذیری بادی در این تیپ دشت‌سر در محدوده 1087± 9/1300 کیلوگرم ‌‌بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 5/0 ± 2/5 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. نتایج نشان داد اختلاط و دست‌خوردگی خاک سبب افزایش پتانسیل فرسایش‌پذیری بادی خاک تا حد 25 برابر شرایط طبیعی خواهد شد. همچنین عدم وجود سنگفرش سبب خواهد شد تا سرعت آستانه نیز تا حد نیم برابر کاهش یابد. نتایج بیانگر لزوم دقت و توجه به سنگفرش بیابان به‌عنوان عامل ایمنی طبیعی است، تا دستکاری و دخالت انسان در شرایط شکننده و حساس مناطق خشک و مستعد فرسایش با تخریب شدید و جبران‌ناپذیر مواجه نگردد.