تعیین توان پذیرش جمعیتی سرزمین، معیاری مهم در ارزیابی روند بیابان زایی (مطالعه موردی: استانهای تهران و البرز)

بیابان زایی، پدیده‌ای چندعاملی و ناظر به ابعاد مختلف است. از این رو این مفهوم در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست حول محورهای متعددی قابل بررسی است. امروزه یکی از مهمترین دغدغه هایی که موجبات تعمق و توجه جدی صاحب نظران و برنامه ریزان را به سوی مفهوم بیابان زدایی و یا مهار بیابان زایی جلب نموده، واقعیت رشد شتابان و انبوهی جمعیت در محیط ها و مناطق اکولوژیک و تداوم آن در آینده از یکسو و رشد حیرت آور و چشم گیر کلان شهرها و توسعه صنعتی لجام گسیخته به ویژه در کشورهای جنوب و پیامدهای زیانبار آن برای ساکنان این مناطق می باشد. از طرفی زمین یک منبع محدود است و با گذشت زمان در بسیاری از کشورها، با توجه به رشد تصاعدی جمعیت و مراکز شهری و همچنین استفاده های وسیع از زمین و از سوی دیگر با توجه به این واقعیت که تنها 5 میلیون کیلومتر مربع از سطح کره زمین برای استفاده پایدار در آینده باقیمانده است، وضعیت بدتر خواهد شد. مباحث زیادی پیرامون پذیرش میزان جمعیت بر اساس کیفیت اراضی به-منظور حفظ پایداری منابع و محیط زیست وجود دارد. هدف این مقاله برآورد توان تحمل جمعیت پذیری منطقه تهران و البرز بر مبنای قابلیت واحدهای اراضی به کمک روش معرفی شده توسط بخش مرکزی کشاورزی آمریکاست. این کار اولین گام برای تعیین میزان تخریب سرزمین جهت تشخیص خطر بیابان زایی انسان ساخت می باشد. در شرایط کنونی آنچه مسلم است روند تحولات جمعیتی استان های تهران و البرز منجر به پیدایش زمینه های ناپایداری محیطی و بیابان زایی به مفهوم تخریب و افت کارایی سرزمین شده است. برپایه نتایج به دست آمده کلاس های 1، 4 و 9 کیفیت اراضی در منطقه به ترتیب 38/20، 93/14 و 44/37 درصد از مساحت استان را داراست و این سه کلاس با توجه به توان تولید مربوطه، 9/81 درصد کل توان جمعیت‌پذیری منطقه را به خود اختصاص می دهند. ارزیابی قلمرو تحت تاثیر بیابان زایی ناشی از فشار جمعیت نشان داد که 38/13 درصد از اراضی مناطق مورد مطالعه با مساحتی معادل 251800 هکتار در گروه مناطق در معرض بیابان زایی کم، 23 درصد در دسته مناطق در معرض بیابان زایی متوسط، 06/25 درصد در قلمرو نواحی با درجه تاثیرپذیری زیاد از بیابان زایی و 55/38 درصد دیگر از اراضی در معرض بیابان-زایی شدید قرار دارند. بر همین اساس معلوم شد که جمعیت کنونی استان تهران 05/3 برابر جمعیت مطلوب آن است. این نسبت در مناطق پرتراکمی مانند تهران، کرج، شهریار و رباط کریم تا 7/4 برابر نیز می رسد. البته محدوده عملیاتی این پژوهش به دلیل انجام آن در زمان قبل از تاسیس استان البرز شامل محدوده اداری سیاسی استان تهران در سال 1387می باشد.