عوامل موثر بر رخداد طوفان ماسه و گردوغبار زابل با تاکید بر نقش کم‌فشار پاکستان

باوجود وسعت زیاد مناطق تحت تاثیربادهای120روزه سیستان،منطقه زابل باموقعیت خاص توپوگرافی دارای بیشترین وشدیدترین طوفان‌های گردوغباردرشرق کشوراست. به منظور شناسایی و تحلیل الگوی گردوغبار منطقه زابل و وجه تمایز آن از سایر قسمت های تحت تاثیر بادهای معروف120 روزه سیستان، از پایگاه داده‌های محیطی؛ کدهای گردوغبار، و از پایگاه داده ا ی ncep/ncar با قدرت تفکیک مکانی2.5× 2.5 درجه طول و عرض جغرافیایی داده های فشار تراز دریا متناظر با روزهای گردغبار دردوره آماری 1987-2016 استفاده شده است. با هدف استخراج الگوی‌های جوی مولد رخدادهای گردوغبار بر روی داده‌های فشار تراز دریا اقدام به انجام تحلیل خوشه‌ای در محیط نرم افزار متلب شد. در نهایت 4 الگو استخراج و برای هر الگو یک روز که بیشترین همبستگی را با سایر روزها داشت بعنوان روز نماینده آن الگو انتخاب شد. از بین4 الگو غالب‌ترین الگو با فروان‌ترین رخداد انتخاب، و رخداد 13تا 16 جولای 2016 به عنوان روز نماینده این الگوی غالب مورد برررسی قرار گرفت؛ به این منظور نقشه ‌های سینوپتیک فشارودمای سطح زمین،تاوایی وجریان جت درلایه زیرین جو،میدان بادوجهت جریانات درسطح زمین و نیم رخ سینوپتیک ناپایداری هوا ترسیم گردید.نتایج نشان داد منطقه زابل به دلیل برخورداری از رسوبات ریزدانه رودخانه‌ای و تالابی و قرارگیریدرحاشیه غربی کم ‌فشاری که دارای ماهیت حرارتی است و تعامل این کم فشار با پرفشاری که با توجه به موقعیت مکانیش گاها پرفشار ترکمنستان، هندوکش، شمال شرق ایران و شمال دریای خزر نامیده می شود، با ایجاد شیو تغییرات فشاری زیاد،بیشترین پتانسیل تولید ریزگرد را دارد؛ این کم‌فشاردرلایه پایینی جوبامکش گردوغباروحرکت پادساعت گردبا عبورازروی منابع ریزگرد درمنطقه زابل،مانع نفوذ آن به عرض‌های پایین‌ترتحت تاثیر بادهای120 روزه سیستان و سبب انتقال بیشتر ذرات ماسه و گردو غبار به سمت افغانستان شده است.بنابراین با توجه به موقعیت زابل نسبت به این کم ‌فشارکه شدت آن درتیرماه به اوج می‌رسد، وآن را نسبت به سایرمناطق تحت تاثیربادهای120روزه متمایزنموده، بایدتمهیدات ویژه ‌ای جهت کاهش شدت گردوغبارها،درنظرو در برنامه‌های مقابله با ریزگردها در اولویت قرار گیرد.

With emphasis on the role of low pressure Pakistan, Case Study July 2016.

Despite the large extent of the areas affected by 120day Sistan winds, Zabul region with specific topographic location has the highest and the most severe storms in the east of the country. In order to identify and analyze the dust pattern of the Zabul region and to distinguish it from other parts which are affected by the famous 120day winds of Sistan, environmental databases; dust codes, and NCEP / NCAR database with a spatial resolution of 2.5× 2.5 degree and latitude longitude of sea level pressure data corresponding to the peak days of dust during the period from 19872016 were used. In order to extract atmospheric patterns of dust events on sea level pressure data, cluster analysis was performed in MATLAB software. Finally, four patterns were extracted and for each pattern one day which has the most correlated with other days was selected as the representative day of that pattern. Out of four patterns the dominant pattern with the most frequent occurrence was selected, and July 1316, 2016 was considered as the representative day for this dominant pattern. For this purpose, the synoptic maps of ground pressure, temperature, equatorial and jet flow in the lower layer of the atmosphere, wind field, and direction of the flow at ground level and the synoptic half instability of the air were plotted.Results indicated that the Zabul area has the greatest potential for the production of dust due to the gradient of high pressure changes and also the presence of smallgrained sediments of the rivers as well as wetlands and the locating in western margin of the lowpressure zone which has the thermal nature and the interaction of the low pressure with the high pressure which is called Turkmenistan highpressure, Hindu Kush, northeast of Iran and north of Caspian sea. This low pressure in the lower layer of the atmosphere through the dust suction and counterclockwise movement by passing on the sources of dust in the Zabul area prevented from the penetration to lower latitudes by the impact of the 120day winds of Sistan and caused to further transportation of sand and dust particles to Afghanistan. Therefore, in regard to situation of Zabul in ratio to this low pressure, which is peaked in July, and distinguishes it from other areas affected by 120day winds, special arrangements should be taken into account to reduce the intensity of dust storms.