بررسی اندازه ذرات تلماسه ها و کاربرد آن در منشایابی رسوبات امتداد گسل اهواز

در نواحی بیابانی ایران بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی، فیزیوگرافی و حاکمیت شرایط اقلیمی خشک، فرسایش بادی غالب بوده و بیش از 30 میلیون هکتار در سیطره تپه ها و پهنه های ماسه ای و اراضی بدون پوشش گیاهی هستند. خصوصیات دانه بندی یکی از ویژگی های مهم در اغلب مطالعات فرسایش بادی و یکی از پارامترهای مهم در مکانسیم حرکت، انتقال و ترسیب و گسترش تلماسه‌ها است؛ بنابراین آنالیز اندازه ذرات، کاربرد مهمی در منشایابی رسوبات، تاریخچه انتقال و رسوبگذاری دارد. با توجه به وسعت زیاد تلماسه در استان خوزستان، ضروری است که بررسی جامع و به هنگامی از تپه‌های ماسه‌ای استان و تعیین همبستگی این مشخصات با سایر ویژگی‌های مورد نیاز چون مسافت حمل انجام گیرد. بنابراین در این تحقیق با برداشت بیش از 200 نمونه سطحی از تلماسه‌ها در راستای شمال غربی به جنوب شرقی، خصوصیات دانه بندی تپه‌های ماسه‌ای خوزستان مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا براساس گسل اهواز استان را به دو نیمه غربی و شرقی تقسیم کرده، مقایسه پارامترهای میانگین قطر ذرات، دامنه تغییرات ذرات، متوسط جورشدگی، متوسط کج شدگی و سپس متوسط فاصله حمل ذرات مورد تحلیل و سپس کل نمونه ها برای پارامترهای یاد شده در راستای بخش غربی شرقی مورد بررسی مجدد قرار گرفتند. نتایج نشان داد دامنه قطر ذرات در تپه های ماسه ای غرب رودخانه کرخه بین 2/87-2/14 فی (136 تا 226 میکرون) و در شرق بین 3/05-2/16 فی (120 تا 223 میکرون) متغیر است. جورشدگی ذرات در نمونه‌های تپه‌های ماسه‌ای خوب و نسبتاً خوب بوده است(0.71– 0.35 فی) و کج شدگی قطر ذرات در محدوده تپه‌های ماسه‌ای اغلب به طرف ذرات ریز و به عبارت دیگر کج شدگی مثبت در مقیاس فولک (0.1 تا 1 فی) نشان می‌دهند. متوسط فاصله حمل دارای 4 رده، شامل 3، 12.5، 35 و 125 کیلومتر است که نشان دهنده فاصله حمل بین 20 تا 50 کیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 35 کیلومتر در تپه های ماسه ای غرب گسل اهواز است. در تپه های ماسه ای شرق گسل اهواز نیز فاصله حمل بین 50 تا 200 کیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 125 کیلومتر می‌باشد. براساس مطالعات دانه بندی منشاء ذرات تپه‌های ماسه‌ای استان خوزستان نزدیک و یا محلی بوده و منشاء بیشتر ذرات در قطاع شمال غربی و غرب می باشد.