رسوب‌شناسی و زمین‌شیمی رسوبی ریزگردها در کلان‌شهر اهواز

ریزگرد توده ای از ذرات جامد در مقیاس میکرون است که در هوا پخش می شود و اثرات زیانبار زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسیار از خود برجای می گذارد. در سال های اخیر، در آسمان ایران به‌ویژه مناطق جنوبی و غربی، ریزگردها به‌طور گسترده ای ظاهر شده و در برخی موارد غلظت آلاینده های ناشی از آنها تا 66 برابر حد مجاز هم رسیده است. به‌منظور آگاهی از ویژگی های بافتی، کانی‌شناسی و ترکیب شیمیایی ریزگردها در اهواز نمونه هایی از رسوبات برجای مانده از توفان های گرد و غبار این کلان‌شهر در تابستان 1393 جمع‌آوری و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج دانه سنجی نشان می دهد که این نمونه ها از 11/50 درصد ماسه بسیار دانه‌ریز، 61 درصد سیلت و 27/50 درصد رس تشکیل شده و از نظر بافتی در محدوده سیلت (رده z) و سیلت ماسه ای (رده sz) قرار می گیرند. میانگین اندازه دانه ها 6/10+ فی (سیلت متوسط)، انحراف معیار 2/17 فی (جورشدگی بسیار بد)، کج شدگی مثبت (0/14+) و کشیدگی پهن (0/71) تعیین گردید. با توجه به شکل منحنی تجمعی، دامنه تغییرات اندازه دانه ها و پارامترهای آماری، نمونه های مورد مطالعه در گروه لُس های سیلتی قرار می گیرند. کانی های اصلی موجود در بخش درشت تر ریزگردها را کانی های روشن به‌ویژه کوارتز، فلدسپات، کلسیت و ژیپس تشکیل می دهند که با درصد کمی از کانی های تیره مثل پیروکسن، گوتیت، هورنبلند و بیوتیت همراه هستند. این ترکیب بیانگر فراوانی تکتوسیلیکات ها و آلومینوسیلیکات ها در خاستگاه ریزگردها است که عمدتاً از بیابان های عراق و عربستان منشا گرفته اند. در نمودارهای پراش اشعه ایکس هم رس هایی از نوع کائولینیت، پالی گورسکیت و کلریت شناخته شدند که شرایط آب و هوایی خشک و محیط قلیایی منشا این ذرات را تایید می کنند. پایش توفان های نیمه دوم سال 1393 از یک تغییر مشخص در منشا ریزگردها به کانون های داخل کشور حکایت می کند که ضرورت بررسی مداوم این پدیده را گوشزد می کند. نتایج طیف‌سنجی جذب اتمی و فلورسانس اشعه ایکس نشان می دهند که سیلیسیم، آلومینیم و آهن فراوان ترین عناصر موجود در گرد و غبار اهواز هستند. محاسبه ضریب غنی‌شدگی برخی از عناصر کمیاب هم حاکی از غلظت بالا و منشا غیرطبیعی بعضی فلزهای سنگین مثل نیکل، کبالت، کادمیم و روی در ریزگردهای مورد مطالعه است.