بررسی ترجمه ازبکی طوماری نقالی به نام شاهنامه خاموشی

شاهنامه خاموشی، یکی از ترجمه های شاهنامه به زبان ترکی ازبکی است که  توسط ملا خاموش یا خاموشی در سال 1164 انجام شده و روایت آن با روایت طومار ترکی ای  که قبلاً معرفی شده است، اندکی تفاوت دارد. نویسندگان در این پژوهش قصد دارند ابتدا با مقایسه شاهنامه خاموشی با شاهنامه فردوسی نشان دهند آیا چنان که این اثر شهرت یافته، ترجمه شاهنامه است یا خیر؟ و سپس به بررسی ویژگیهای ساختاری و نوع ترجمه این اثر بپردازند. نتیجه پژوهش نشان می دهد که برخلاف تصور پژوهشگران، این اثر ترجمه شاهنامه فردوسی نیست و داستانهای آن به لحاظ کوتاه و بلند بودن روایت، نام قهرمانان و نوع حوادث و... با شاهنامه تفاوت دارد و حتی روایت هجونامه با روایتهای قبلی هماهنگی ندارد و روایتی جدید به حساب می آید. هم‌چنین برخی از ویژگیهای این اثر از جمله ذکر انواع گزاره های قالبی و توصیفگرها به زبان فارسی در متن ازبکی، کاربرد فراوان آیات قرآن و احادیث، اشاره به پیامبران و اساطیر سامی و اسلامی، کاربرد ابیاتی غیر از ابیات شاهنامه به زبان فارسی و... نشان می دهد که این اثر ترجمه طوماری نقالی است که مترجم به شیوه ترجمه آزاد، آن را به ترکی ازبکی برگردانده و در قسمتهایی از داستانها، آیات و احادیث و یا ابیاتی را از خود و یا دیگران به متن افزوده است.

a review of the uzbek translation of a narration scroll called shahnameh khamoushi

the shahnameh of khamoushi is one of the translations of the shahnameh into uzbek- turkish language, which was done by mullah khamoush or khamoushi in 1164, and its narration is different from the narration of other turkish scrolls. in this study, the authors intend to compare the shahnameh of khamoushi with the shahnameh of ferdowsi and show whether it is a translation of the shahnameh as it is known or not. then specify what structure and type of translation features this work. the result of the research shows that, contrary to the researchers’ beliefs, this work is not a translation of ferdowsi’s shahnameh, and its stories narratives are different from the shahnameh in terms of short and long narratives, the names of the heroes and the type of events, etc. and even the narration of the satire is not in harmony with the previous narrations and it is considered a new narration. also for having some features like mentioning various stereotyped propositions in persian, frequent use of quranic verses and hadiths, references to semitic prophets and sources, use of persian verses other than shahnameh verses and etc, it seems that this work is a translation of one of the shahnameh  scrolls, which the translator used the free translation method, and in some parts of the stories, quranic verses and hadiths or his own or others verses have been added to the text.