نگاهی به غیابِ داستان آرش در شاهنامۀ فردوسی از دید تحلیل پارادایمی

شاهنامۀ فردوسی بسیاری از روایتهای اسطوره‌ای ایرانی را در خود جمع کرده است؛ اما داستانهایی هست که بنا به دلایلی فردوسی بدانها نپرداخته است. از مهمترین اسطوره‌های ایرانیِ غایب در شاهنامه، اسطورۀ آرش است. برخی پژوهشگران معتقدند فردوسی آگاهانه به این اسطوره اشاره نکرده است. برخی دیگر بر این باورند که این اسطوره در منابعی نبوده که مبنای شاهنامۀ فردوسی بوده است. این تحقیق می‌کوشد به این مسئله از دیدی تازه، یعنی «تحلیل پارادایمی» پاسخ دهد. نویسندگان این مقاله بر این باورند که در صورتی که بپذیریم داستان آرش در منابع فردوسی بوده است، می­توان تصور کرد آنچه فردوسی را بر آن داشته است از پرداختن به این داستان صرف نظر کند، تضاد بنیادینی است که بین پارادایم حاکم بر شاهنامه و پارادایم حاکم بر داستان آرش از دید مرگ و زندگی وجود دارد. در پارادایم شاهنامه، کنش طبیعی و بدیهیِ قهرمانان، برتری زندگی بر مرگ در هر احوال و اوضاعی است؛ اما داستان آرش در ستایش مرگ خودخواسته و شهادت است. انتخابِ مرگِ خودخواسته یا شهادت مسئله‌ای است که اساساً از پارادایم شاهنامه خارج است و وجود داستانی همچون داستان آرش با محوریت برتری مرگ بر زندگی با پارادایم شاهنامه کاملاً ناهمخوان است و حذف آن را می­توان تصمیمی برای تثبیت پارادایم حاکم و حفظ انسجام فکری متن تلقی کرد.

a look at the absence of the myth of arash in ferdowsi's shahnameh from the perspective of paradigm analysis

although ferdowsi’s shahnameh contains many narrations of iranian myths, there are myths, that ferdowsi did not address for some reason. one of the most controversial myths that are not present in the shahnameh is the myth of arash kamangir. some scholars believe that ferdowsi did not intentionally refer to this myth, and others believe that this myth was not in ferdowsi’s sources. however, this research tries to look at this issue from the perspective of paradigm analysis and show that in the shahnameh paradigm, the natural and obvious act is choosing life over death and the act of consciously and intentionally choosing death has never occurred by the heroes. in other words, the choice of deliberate death or martyrdom is an issue that is outside the shahnameh paradigm. and arash’s myth could not have a place in ferdowsi’s shahnameh because it is a story in praise of martyrdom. this is the result of comparing the paradigms that govern the shahnameh and the myth of arash, while the deliberate choice of death is absent in the paradigm of the shahnameh, it is emphasized and praised in the paradigm of the myth of arash. hence, the paradigmatic contradiction between the two texts has prevented the presence of such a myth in the shahnameh.