بررسی تطبیقی الگوی روایت‌های شاه پنهان (بررسی موردی سه روایت ایرانی)

در فرهنگ ایرانی، یکی از الگوهای روایی تکرار شونده، روایتهایی است که در آنها به ماجرای تولد شاه پنهان اشاره می‌شود. روایتهای زندگینامه‌ای کوروش، فریدون، کیخسرو و اردشیر نمونه‌هایی از این نوع روایت در فرهنگ ایرانی هستند. نظیر این روایت، علاوه بر فرهنگ ایرانی در فرهنگهای دیگر ملل نیز هست و همین اهمیت بحث و بررسی درباره آنها را دوچندان می‌کند. درباره این نوع روایتها، پژوهش خاصی انجام نشده است. در این مقاله، سه روایت ایرانی شاه پنهان بررسی شده است در همه این روایتها ابتدا یک پیشگویی، خبری راجع به تولد شاه آینده می‌دهد و بعد از آن نیروهای مخالف یا موافق به جست‌وجوی آن می‌پردازند. کودک متولد می‌شود؛ در نهان پرورش می‌یابد و با شکست مخالفان، پادشاه می‌شود. بررسی این روایتها با الهام از ترکیب روشهای پراپ و راگلان صورت گرفته است. کارکردها و شخصیت‌های روایتهای شاه پنهان بر مبنای شیوه کار پراپ در ریخت‌شناسی قصه‌های عامیانه استخراج شده است. استفاده از نظریات راگلان و الگوی او نیز به این دلیل اهمیت دارد که وی با بررسی اسطوره‌هایی که با موضوع مورد مطالعه این پژوهش همسانیهایی دارد، الگویی کلی از آنها به دست داد. بررسیهای این پژوهش نشان می‌دهد که سه روایت فریدون و کیخسرو در شاهنامه فردوسی و روایت اردشیر در شاهنامه و کارنامه اردشیر بابکان، همگی می‌تواند در الگویی واحد با پنج کارکرد اصلی شامل پیشگویی، تولد، پرورش دور از خانه، آگاهی و پادشاهی جای گیرد. این الگو در باب روایتهایی مشابه در فرهنگهای دیگر نیز صادق است؛ روایتهایی مانند روایت زندگینامه‌ای پیامبرانی مانند عیسی(ع) و موسی(ع) و یا داستان ادیپ در فرهنگ یونانی.

a comparative study of the patterns of hidden king's narrations(case study of three iranian narrations)

in iranian culture, one of the recurring narrative patterns is the narrations in which the story of the birth of a hidden king is mentioned. in this article, three iranian hidden narrations of the king are examined. in all these narrations, first a prediction announces the birth of the next king, and then the forces for or against it seek it, the child is born, raised in secret, and becomes the king when the opponents are defeated. the study of these narratives has been inspired by a combination of methods used by propp and roglan. the functions and characters of the king’s hidden narratives are based on propp’s method in the morphology of folk tales. the use of roglan’s models is also important because he examined the myths that have similarities with the subject of this study and gave a general model of them. the present study shows that the three narrations of fereydoun and kaykhosrow in ferdowsi’s shahname and ardashir’s narration in karname-ye ardashir-e babakan can all be placed in a single model with five main functions.