نقدی بر تصحیح و شرح حبیب‌الله عباسی و ایرج مهرکی از تاریخ جهانگشای جوینی

تاریخ جهانگشای جوینی یکی از ویژه‌ترین متون نثر فارسی است که لغات، اصطلاحات، اشعار و امثال فارسی، عربی و ترکی فراوانی دارد. این ویژگیها سبب شده است این کتاب نیازمند شرحی جامع باشد. حبیب‌الله عباسی و ایرج مهرکی این کتاب را تصحیح و شرح کرده‌اند. این تصحیح در کنار محاسن متعددش در برخی موارد نارساییها و ایرادات اساسی دارد. در این نوشتار، این اشکالات به پنج گروهِ اشکالات در تعلیقات بخش فارسی، ترجمۀ اشعار عربی، جستجوی کافی نکردن برای شرح متن، اشکالات ترجیح نسخۀ پاریس و ذکر نکردن گویندگان اشعار تقسیم‌بندی شده است. کوشیده‌ایم با مراجعه به دیوان شاعران، کتابهای مرجع و فرهنگهای معتبر فارسی و عربی نشان دهیم که چگونه در هرکدام از این موارد، مصححان به خطا رفته‌اند و سرچشمۀ این خطا چه بوده است. خطاهای نسخه‌شناسی این تصحیح ناشی از ترجیح نسخۀ پاریس بر نسخ دیگر، خطاهای نحوی و صرفی شارحان اغلب حاصل تشخیص ندادن نقش نحوی واژگان و عبارات، تشخیص ندادن زمان، ریشه و صیغۀ افعال بوده و نارساییها و ابهام آنان ناشی از مراجعه نکردن به دیوان شاعر، کتابهای مرجع و فرهنگهای معتبر است. در هر مورد، پس از ذکر اشکال متن، توضیحات شارحان آمده و پس از نقد و بررسی این توضیحات و نشاندادن خطاها و اشکالاتشان، شرح و توضیح پیشنهادی‌ ارائه شده است. کوشیده‌ایم توضیحات پیشنهادیمان عاری از این لغزشها باشد و رساتر و دقیقتر. 

a critique on the correction and description of habibaullah abbasi and iraj mehraki from the tārikh_e jahāngoshā joveini

the tārikh-e jahāngoshā joveini is one of the most special texts of persian prose, which is full of persian, arabic and turkish words, idioms, poems and proverbs. these features have led to the need for a comprehensive description of the tārikh-e jahāngoshā joveini. habibaullah abbasi and iraj mehraki have corrected and explained this book. this edition, in addition to its many advantages, in some cases has major drawbacks. in this article, we have divided these problems into five groups: problems with the preference of the paris version, problems with the commentary of the persian section, translation of arabic poems, insufficient search for the description of the text, and lack of mention of the speakers. we have tried to show how the correctors made a mistake in each of these cases and what the source of this error was by referring to the divan of poets, reference books and authoritative persian and arabic dictionaries. the typographical errors of this correction are due to the insistence on the paris version on the other version, the syntactic and morphological errors of the commentators are often the result of not recognizing the syntactic role of words and phrases, not recognizing the time, root and form of verbs, and their inadequacies and ambiguity are due to not referring to the poet’s divan, reference books and valid dictionaries. in each case, after mentioning the error of the text, we have provided the explanations of the commentators, and after reviewing these explanations and showing their errors and drawbacks, we have provided the description and explanation of our proposal from the verse. we have tried to make our proposed explanations free of these slips and to be deeper and more accurate.