بررسی کارکرد نظریه‌های فضاهای ذهنی و آمیختگی مفهومی در تحلیل معنایی- بلاغی شعر فارسی

نظریۀ فضاهای ذهنی، نظریه ای است برخاسته از نظریۀ جهانهای ممکن. این نظریه و نظریۀ برگرفته از آن یعنی آمیختگی مفهومی از ابزارهای مفید تحلیل متن در حوزۀ زیبایی شناسی شناختی است. هدف این پژوهش، بررسی شیوۀ رویارویی این نظریه ها با شعر فارسی است. برای بررسی کارکرد این نظریه ها در تحلیل شعر فارسی، نخست جنبه های فلسفی و بنیانهای نظری آنها مطرح و سپس شیوۀ کارکرد آنها در یک غزل از سعدی آزمایش شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که نظریۀ فضاهای ذهنی به رغم کارآمدی در تحلیل مباحث فلسفی/ معنایی شعر همچون ابهام، ساختارهای شرطی، واکاوی ابعاد ایدئولوژیک شخصیت‌های برساختۀ متن و نیز فراهم آوردن امکان بررسی پیوستار روایی شعر در قالب فضاهای ذهنی در برخی مواضع همچون ساختارهای تمثیلی، کارایی لازم را در تحلیل معنایی شعر دارا نیست و در چنین شرایطی، نظریۀ برگرفته از آن، یعنی نظریۀ آمیختگی مفهومی می تواند خلا کاربردی را پوشش دهد.

exploring the application of theories of mental spaces and conceptual blending in semantic-rhetorical analysis of persian poetry

theory of mental spaces is a theory derived from the theory of possible worlds. this theory and its derived theory, conceptual blending, are useful tools for text analysis in the field of cognitive poetics. the purpose of this study is to investigate how these theories encounter persian poetry. to examine the application of these theories in the analysis of persian poetry, we first discuss their philosophical aspects and theoretical foundations, and then test how they work in a lyric by saadi. the results of the present study show that the theory of mental spaces, despite its generally appropriate function, in some positions such as allegorical structures, does not have the necessary efficiency in semantic analysis of poetry and in such circumstances, the theory derived from that, theory of conceptual blending, can cover the functional vacuum. we have also shown that the theory of mental spaces is a tool that explains and analyzes the linguistic nature of ambiguity, as one of the most important elements of rhetoric in poetry.