نقش استطراد در حکایات مثنوی

مثنوی مولانا به گونه ای دنبالۀ سنّت معارف گویی است که در خاندان وی معمول بوده است. ارتجالی بودن کلام، دخالت اقتضائات آنی و فی المجلس در سیر طبیعی مطالب، الزامات بلاغتِ منبری و در نتیجه گسستگی سخن از نشانه های ناگزیر این گونه آثار است. حضور مستقیم و بالفعل مخاطبان در زمان آفریده شدن مثنوی، فضایی مدرسی ایجاد می کند و بالطبع نقش گویا و خاموش آنان را در جای جای این منظومۀ تعلیمی، که محصول تعامل گوینده و شنونده است، می توان دید. از سوی دیگر، علائق و سلائقِ مولانا نسبت به برخی مطالب و مضامین دلخواه، سبب می شود تا در شکل گیری نهایی حکایات، کلام او را در اختیار خود بگیرد نه او کلام را.تذکارهای مکرر مولانا در توجه خواننده به معنای انفسی، نه آفاقی، حکایات و پیمانۀ معنی شمردن قصه به مخاطب او می آموزد که در ظاهرِ حکایات نماند و مثنوی را به منزلۀ کتاب قصه نخواند. در این مقاله به این موضوعات پرداخته می‌شود: استطراد در مثنوی به شکلها و انگیزه های گوناگون پیدا می شود. واکنشهای مخاطبان حاضر در مجالس اعم از سخنان یا حالات، تداعیهایی که بی اختیار در ذهن مولانا شکل می گیرند، بیخود شدن گوینده در هنگام طرح مطالبی که روح حساس او شدیداً به آنها وابسته است، همچون عشق، توحید، فنا، یاد شمس تبریزی و...در زمرۀ انگیزه های این گریزهاست. 

The Role of Digression in the Stories of Masnavi

Yousofpoor.M.K.,PH.D Abstract: Molavi Masnavi somehow follows the tradition of verbal narration (‘Mo’aref telling’), which was customary in his family. The spontaneity of speech, the interference of present requirements of the meeting in the natural development of discussions, and consequently, the fragmentation of language are some of the obvious elements of a work like the Masnavi. The very presence of the audience at the time of composition of  the Masnavi creates a classroom atmosphere. Naturally, one can frequently observe the tacit and yet clear role of the audience in this didactic composition, which is the result of an interaction between the speaker and the listener. On the other hand, because of Molavi’s interest in certain topics and subjects and his preferences, it is the speech that finally shapes the stories, not the writer. Molavi repeatedly asks the reader to seek the internal rather than the external meaning; also, the stories and their content-based nature warn the reader not to suffice to the surface meaning of the stories and not to read the Masnavi as a story book. Digressions in the Masnavi appear in various forms and for various reasons. Some of the reasons for these digressions are: the present audience’s reactions such as expressions and feelings, inspirations which automatically come to Molavi’s mind, the speaker’s trance at the time of presenting topics to which his sensitive soul is deeply connected – topics such as love, monotheism, absorption in God , and his memories with Shams Tabrizi.