ستایش و نکوهش عقل در مثنوی

مولانا در مثنوی شریف و بی‌بدیل خویش از عقول متعدد و متفاوتی سخن به میان آورده و گاه زبان به ستایش عقل و در جای دیگر به نکوهش آن گشوده است. در این نوشتار ضمن بیان و توضیح انواع عقل در مثنوی و تشریح کارکردها و ویژگیهای آن، دلایل ستایش و نکوهش آنها بررسی شده است. نگارنده برخلاف برخی از صاحبنظران بر این باور است که عقل جزوی نیز با تمام آفاتی که دارد در مثنوی ذاتاً مذموم نیست و پرتوی یا نمی از دریای عقل کل است و وجودی نورانی دارد؛ ولی به سبب پاره‌ای از ویژگیها و محدودیتها، غالباً دچار آفات‌ نفسانی و شیطانی می‌شود و راه اتصال آن به دریای عقل کل تنگ و تاریک می‌گردد. از این گذشته، میزان برخورداری انسانها از عقل نیز متفاوت است؛ به عبارت دیگر مولانا تساوی عقول را، که بعضی از متکلمان بدان اعتقاد دارند، نمی‌پذیرد و آن را با استدلال رد می‌کند.همچنین به اعتقاد مولانا، خداوند گاه جمادات را نیز دارای عقل و فهمی آدمی گونه می‌کند تا قدرت و اعجاز خویش را به اثبات رساند.    

Praise and Dispraise of Wisdom in Mathnavi

                                                                          R. Shajari . PH.D. Abstract    Mowlana in his famous and unique work, Mathnavi, has mentioned different varieties and kinds of wisdom. He has sometimes praised wisdom and sometimes dispraised it. The present paper discusses and expresses different wisdoms in Mathnavi. It also describes the different functions of each type of wisdom along with the feature it enjoys. Then it investigates the reasons for the paise and dispraise of wisdom. Unlike many other experts, the writer of this article believes that the minor wisdom is not essentially dispraised in Mathnavi, despite all its negative consequences. Actually it is part of the major wisdom or at least it holds a share. The minor wisdom, though has a high spiritual trace, is sometimes affected by satanic and worldly desires due to its limitations and some of its characteristics. As a result it loses its connection with the major wisdom. Moreover, people differ in the degree of wisdom they posses. In other words, Mowlana rejects the idea of equality offering some reasons; even though some rhetoricans believe in such equation.God at times bestows wisdom to animals to prove his power and miraculous strength.