اصالت تجربه در غزلهای سنایی

در سنت نقد ادبی فارسی اعتقاد بر این است که با سنایی غزنوی شعر فارسی از دایره تنگ اشرافیت و مادیگراییِ عشرت‌جویانه دربارها بیرون آمد و به عرصه‌های نوین معرفت‌اندیشانه قدم نهاد و با توده‌های مردم درآمیخت. به نظر می‌رسد نقش سنایی غزنوی در کنار ایجاد تحول مضمونی و تغییر رویکردهای شعر فارسی در برگرداندن اصل «تجربه مداری» (experimental) شعر نیز قابل توجه است؛ چیزی که در نقد ادبی ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. سنایی علاوه بر ایجاد تحول مضمون و محتوای غزل، آن را به سوی تجربه‌مندی سوق داد و غزلیاتی سرود که حامل عوالم کشف و شهودهای عارفانه‌اش بود و از این نظر راه تکرار و تقلید را بر غزل فارسی بست و پیشگامی موفق برای شاعران بزرگ بعد از خود مانند عطار، سعدی و حافظ شد. در این مقاله اصل تجربه‌مندی را در غزلیات سنایی بررسی خواهیم کرد تا اصالت شعر و غزل او را در حوزه انسجام ساختاری و وحدت معنایی ابیات نشان دهیم؛ انسجامی که از طریق حفظ تجربه شهودی و بازسازی آن در زبانه شاعرانه ایجاد شده است.   

The Originality of Experiment in Sanayi’s Sonnets

  Qodratollah Taheri,PH.D  Abstract   The Persian tradition of literary criticism believes that through Sanayi Qaznavi, the Persian poetry penetrates through the strict and narrow borders of nobility and pleasure-seeking materialism of the courts; stepping towards the modern domain of wisdom and intermingling with the public. It also seems that Sanayi Qaznavi’s role is considerable in the elaboration of the poetry’s principle regarding experimentalism; that is in addition to creating a serious change both in the content and approaches of the Persian poetry. Such issues are usually neglected in our literary criticism. While Sanayi revolutionized both the content and motif of sonnets, he also directed it towards achieving experience. In this relation he created sonnets that possessed his own mystical and inspirational insights which as a matter of fact blocked the path of imitation and repetition in the Persian sonnet. In this way Sanayi became a successful pioneer for the next great poets who appeared after him, such as; Attar, Sa’adi, and Hafez. The author intends to survey the principle of experimentalism in Sanayi’s sonnets in order to show his originality in poetry and sonnet in the domain of verses’ structural cohesion and unity of meaning; the mentioned cohesion is created through maintenance of inspirational experiment and its recreation in the poetic language.