ناکارآمدی فرمالیسم در رویکردهای نقد ادبی معاصر

نقد فرمالیستی مهم‌ترین رویکرد آغاز قرن بیستم است که از مدرنیسم سرچشمه می‌گرفت. دهه‌های پایانی قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، عصر نفی و انکار گذشته و گسستن از سنتهای ادبی و هنری پیشین بود. مدرنیسم بر آن بود که شالوده‌های اندیشۀ کهن را در هم شکند و «هنر نو» و «ادب نو» بیافریند. به همین منظور، اندیشمندان آغاز قرن بیستم می‌کوشیدند «ضدّ سینما»، «ضدّ تئاتر»، «ضدّ رمان»، و سرانجام، نوعی «ضدّ هنر» خلق کنند. فرمالیسم در هنگامۀ پرآشوب این ضدیتها، پرچم مبارزه با اندیشه‌های سنتی را در نقد ادبی و هنری برافراشت. آیا امروزه می‌توان از فرمالیسم، به‌منزله شیوه‌ای رایج، در نقد ادبی بهره گرفت؟ در این مقاله، چگونگی پیدایی فرمالسیم در ادبیات در آغاز سده بیستم بررسی، و شگردها و تئوریهای آن با نظریه‌های علم بلاغت در ادب فارسی مقایسه شده است. بی‌گمان، امروز پس از گذشت نزدیک به یک قرن از ظهور فرمالیسم، باید اذعان داشت که اگرچه فرمالیست‌ها نظریه‌هایی نو پدید آوردند، تقریباً بر همۀ مراحل کار آنان جزمگرایی سایه‌افکن بود. امروز ضمن ادای احترام به تلاشهای آنان، باید مکتب نقد فرمالیستی را به‌منزله یک دیدگاه مطلق، عملاً در موزۀ نقد هنری و ادبی جای داد و نمی‌توان آن را همچون روشی غایی و نهایی در نقد به کار گرفت

Formalism Inefficiencies in Contemporary Literary Criticism Approaches

Formalistic criticism was the most important approach at the turn of 20th century that was originated from the modernism. The last decades of nineteenth and the early twentieth centuries, were the periods of denial and rejection as well as break-away from the past literary and artistic traditions. Modernism tried to break the ideology of ancient art and created new and modern literature. For that reason, in the early twentieth century, thinkers made anti-cinema, anti-theater and anti-novel efforts to create a kind of anti-artistic views. The formalism in this tumultuous scenario raised the flag to combat traditional thoughts in literary and artistic domain. Is today, in the existing circumstances, formalism can be used for literary criticism ?In this paper, the manner of emergence of formalism in the early twentieth century literature is studied and techniques and theories are compared with the Persian rhetoric. Undoubtedly, today, after the passing of nearly one century of the emergence of formalism, it should be noted that although formalists created new theories, almost allstages of their works are clouded with dogmatic fundamentalism. Today, in order to pay tribute to their efforts, formalistic critical school, with an absolute perspective, must virtually be placed in museum of artistic and literary criticism and cannot be used as an ultimate and final method in criticism.