خاستگاه فلسفی نظریه جامعه‌شناسی ادبی و آسیب‌شناسی به‌ کارگیری آن در متون ادبی فارسی

نظریۀ جامعه‌شناسی ادبی، به دلیل پیشینۀ سنتیِ توجه به تاثیر و تاثر متقابل ادبیات و جامعه، در ایران، نسبت به سایر انواع نظریه‌های ادبی از اقبال ویژه‌ای بهره‌مند شده است و در بررسی متون ادبی فارسی، به‌ویژه رمان، پژوهشهای ادبی بسیاری با این رویکرد انجام شده است. خاستگاه فلسفی این نظریه و دیدگاههای نظریه‌پردازان این مکتب، که اغلب متاثر از نظریه‌های مارکسیستی است، در بسیاری موارد با متون ادبی فارسی چندان همخوانی ندارد و چون برگرفته از جامعه‌ای دیگر با افکار، اندیشه‌ها و تحولات دیگری است، اغلب نمی‌تواند رابطه‌ای وثیق میان تاثیر و تاثر متقابل متون ادبی با مسائل اجتماعی در ایران برقرار سازد. در این مقاله با تشریح خاستگاه فلسفی و اجتماعی این نظریه، کاربرد آن در پژوهشهای ادبی آسیب‌شناسی می‌شود. محورهای این مطالعه آسیب‌شناختی ‌عبارت‌اند از:تفاوت ماهوی شکل‌گیری رمان در غرب با رمان فارسی؛ ناهماهنگی اصول فکری این نظریه با اصول فکری و فرهنگی جامعه ایران؛ فقدان تعریفهای دقیق و مشخص از اصطلاحات این نظریه؛ مطابق نبودن برخی از مباحث اصلی این نظریه با متون ادبی، که در نهایت، سبب خلط دو بحث متفاوت، یعنی اجتماعیات در ادبیات، و نظریه جامعه‌شناسی ادبی شده است. پیامدهای این وضعیت، تنزل پژوهشهای جامعه‌شناختی ادبی به یافتن نمونه‌های اجتماعی در متون ادبی، بدون در نظر گرفتن مبانی این نظریه است.

Philosophical Origins of Sociological Literary Theory and Pathology of its Application in Persian Literature

Sociological literary theory, due to the past tradition of attention toaffect and affected, has enjoyed particular attention in Iran compared to other types of literary theories. And in the study of Persian literature, especially novel, much of the literary researches have been done with this approach .Philosophical origins of these theories and viewpoints of theorists of this school that often influenced by Marxist theories, in many cases, are inconsistent with Persian literature and since taken from other society with distinct thoughts, opinions and transition, often could not establish deep connections between affects and affectedof literature with social problems in Iran.With a description of philosophical and sociological origins of this theory, the paper applies it in literary researches of pathology. This study includes: substantial differences in the formation of the novel in the West with Persian novel, inconsistent principle of this theory with principle of Iranian thought and culture, the lack of precise definitions of certain terms in this theory, the absence of coordination between some of the main topics of texts and literary theory, that utmost caused confusion of two different discussions i.e.societies in literature and sociological literary theory. The consequence of this situation is inability of sociological literary researches in order to find social samples in literature, regardless of the basis of this theory.