بحثی درباره گویش‌شناسی متون فارسی- عبری دوره نخست:وجود لغات شرقی در برخی متون جنوب غربی

در برخی از متون فارسی- عبری بویژه ترجمه اسفار خمسه لندن لغاتی هست که در متونی که به حوزه غرب و جنوب غربی ایران تعلق دارد دیده نمی‌شود. پرسش اصلی این پژوهش این است که این لغات به کدام نقطه از ایران تعلق دارد. پس از انطباق این لغات با متونی که در حوزه‌های مختلف ایران نوشته شده ‌بودد، نگارنده به این نتیجه رسید که این لغات تنها در مناطق شرقی و حوزه ماوراءالنهر و به صورت دقیقتر در گونه زبانی هروی، ماوراءالنهری و سیستانی دیده می‌شود و کاربرد آنها در متون فارسی- عبری جنوب غربی نکته‌ای است که هیچ‌یک از محققان به آن نپرداخته‌اند. حال پرسش دیگری مطرح می‌شود: چرا در متونی که در جنوب غربی ایران نگاشته شده است، لغاتی از حوزه شرق و شمال شرقی ایران دیده می‌شود؟ با توجه به کمبود مدارک تاریخی نمی‌توان به این پرسش جواب قاطع داد. اما می‌توان دلایلی برای آن فرض کرد. آنچه مسلم است از وجود این لغات می‌توان نتیجه گرفت که جوامع عبرانی نقاط مختلف ایران از جمله جوامع عبرانی غرب و جنوب غربی با جوامع عبرانی شرق و شمال شرقی ارتباط داشته‌اند. حاصل این ارتباط کاربرد لغات مشترک در دو حوزه است. البته نمی‌توان به قطعیت گفت که این لغات میان عبرانیان جنوب غربی رایج بوده یا صرفاً به صورت وامواژه به کار می‌رفته است. در این مقاله برای پاسخ گفتن به این دو پرسش ابتدا گویشهای عبرانیان ایران در گذشته و امروز بررسی شده است؛ سپس لغات مشترکی که در مناطق شرقی و شمال شرقی ایران وجود دارد و در متون فارسی- عبری به کار رفته است، بررسی می‌شود.

A Discussion on the Dialectology in the First PeriodFarsi-Hebrew Texts: The Existence of Eastern Words in Some Western-south Texts

There are words in some Farsi-Hebrew texts of the first period, which cannot be observed in the texts belonging to Iran’s west and western south. The main research question here is to what part of Iran these words belong. Through matching these words with texts written in different areas in Iran, the author concluded that these words can be observed only in the eastern areas and in Transoxiana, specifically in Heravi, Transoxiana and Sistani dialects, and their use in Farsi-Hebrew texts in the western south areas is a point, which has not been researched yet. Another question raises here: “Why are there words in the texts written in the western south of Iran, which belong to the east and eastern north?” Given the dearth of historical evidence, this question cannot be answered definitely. However, some reasons can be assumed as to why it occurred. By the existence of these words in these areas, it can be concluded that Hebrew societies in different parts of Iran including those in the west and western south had established communication with Hebrew societies in the east and eastern north. Such communication results is the shared usage of the same words in these two areas, though it cannot be expressed with complete certainty that whether these words had been prevalent among the Hebrew of western south or they have been just used as loan words. To answer these two questions, the present paper first investigates Hebrew dialects in Iran’s past and present texts; then, shared words existing in the east and eastern north of Iran, which are used in Farsi-Hebrew texts, are investigated