ایهام تناسب موسیقایی در دیوان قاآنی

تاثیر موسیقی بر روح انسان، شاعران و نویسندگان را بر آن داشته تا این عنصر مهم را برای بیان مفاهیم و احوالات مختلف به کار گیرند و با بهره‌گیری از واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی به تقویت جنبه‌های زیبایی شناختی و تصویری شعرخود بپردازند، یکی از این شاعران، قاآنی سخنورِ صاحب سبک دورۀ بازگشت ادبی است؛ قاآنیِ موسیقی‌دان، شاعر عهد قاجار (دورۀ احیای موسیقی کلاسیک و آغاز تاثیر موسیقی غربی بر موسیقی ایرانی) است او در سخنِ خود از موسیقی‌دانهایی چون »رامتین «، »باربد « و »نکیسا « نام برده‌است، از »مقامها «، »آوازه‌ها « و »شعبه‌ها «ی موسیقی آگاه بوده‌است و ابزارهای موسیقی بسیار و متنوّعی در اشعار خود آورده است، این حکیمِ شیرازی در عین حال که اطلاعات بسیاری از فرهنگ موسیقایی کهن خود داشته و از واژه‌ها و اصطلاحات این موسیقی حتی کم کاربردترین اصطلاحات آن در شعر خود بهره برده است، از فرهنگ موسیقایی زمانۀ خود نیز تاثیر پذیرفته و از سازهای تازه‌ای چون »تار « و »سنتور « نام برده است و این هر دو موسیقی را زمینه ساز آفرینش ایهام تناسب کرده است. این نوشتار در پی آن است که توجه قاآنی را به ایهام موسیقایی به ویژه ایهام تناسب موسیقایی نشان دهد، واژه‌‌ها و اصطلاحات موسیقی مورد توجه قاآنی در خلق ایهام تناسب موسیقایی را مشخص کند، گرایش بیشتر او را در این‌نوع ایهام تناسب به اصطلاحات موسیقی (نه سازها و ابزار موسیقی) نشان دهد و همچنین تاثیرپذیری قاآنی از فرهنگ موسیقایی عصر خودش را مشخص کند. سعی نویسندگان بر این بوده‌است که چون قاآنی شاعر دورۀ بازگشت است در توضیح واژه‌ها و اصطلاحاتِ موسیقی، علاوه بر توجه به تاریخ موسیقی، و استفاده از کتابهایی چون موسیقی کبیر، مفاتیح العلوم، رسالۀ موسیقی نیشابوری و کنزالتحف، به موسیقی دوران قاجار که نقطۀ عطفی در تاریخ موسیقی کلاسیک بود نیز توجه شود (مثلا توضیحات »تار «) و رسالات دوره‌های صفوی و قاجار (رسالۀ دوره بیگ کرامی، رسالۀ کوکبی بخارایی، بهجت‌الروح، کلیات یوسفی، وضوح الارقام، بحورالالحان، مجمع الادوار و ...) مدّ نظر قرارگیرد، دیگر این که پاسخگوی این پرسش باشند که قاآنی از موسیقی زمانۀ خود تاثیر پذیرفته‌است یا نه؟

The ambiguity of musical appropriateness in the Divan of Qaani

The influence of music on the human soul has led poets and writers to use this important element to express different meanings and terms. One of the poets who has mastered the conceptual, emotional, and aesthetic aspects of his poetry through the use of musical terms is Qaani a poet of the Literature Return Era; He has had ample information about the ancient music and has used the words and idioms of this music even the least used terms in his poetry. He has also been influenced by the music culture of his time and named new instruments such as tar and santour. All of these have paved the way for creating the musical equivocation fitness. This paper is an attempt to clarify Qachr('39')anichr('39')s attention toward musical equivocation and the musical terms and idioms used by him.