تحلیل گفتمان اوصاف طبیعت و احوال اجتماع در اشعار مهدی اخوان ثالث بر اساس رویکرد ون دایک

در این مقاله، در هم تنیدگی اوصاف طبیعت و احوال اجتماع در برخی از اشعار مهدی اخوان ثالث با نگاهی بر تحلیل گفتمان انتقادی و براساس مربع ایدئولوژیک وَن دایک بررسی شده است. اشعار اخوان براساس عوامل گفتمان مدار سروده هایش، تحلیل، و نشان داده شده است که چگونه اخوان عیبهای(دیگری) را برجسته و خطای(خودی) را فرو می کاهد و همچنین به توصیف و رفع تاکید از اطلاعات حاوی نکات منفی دربارۀ ما (خودی) و توصیف و رفع تاکید از اطلاعات حاوی نکات مثبت دربارۀ آنها (دیگری) می پردازد. این چهار اصل در نظریۀ ون دایک به «مربع ایدئولوژیک» معروف شده است. از جمله اهدافی که در این نوشتار دنبال می شود این است که دیدگاه های اجتماعی و ایدئولوژیک اخوان در قالب بیان هنری با تحلیل انتقادی اشعار وی، بهتر شناخته شود. همچنین با درنظرگرفتن نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی، شگردهای هنری اخوان و پیوند شعر او با اجتماع شناسانده شده، و معلوم شد چگونه اخوان با به کارگیری عناصر و پدیده های طبیعت به شکل نمادین به زیبایی، وضعیّت جامعۀ خود را ترسیم کرده است. روش این پژوهش، توصیفی تحلیلی است و داده های پژوهش با استفاده از شیوۀ تحلیل محتوا و شیوۀ کتابخانه ای و سندکاوی، بررسی شده است. از جمله نتایج این پژوهش، این است که، هدف اخوان از توصیفات طبیعی مانند شاعران گذشته صرفاً وصف طبیعت نیست، در وَرایِ توصیفات، واقعیتهای نهفته ای است که با نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی توضیح داده می شود.