تاثیر دین اسلام بر توسعه کارآفرینی با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کننده بانکداری اسلامی مطالعه موردی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی oic

مقدمه: در دنیای امروز، کارآفرینی به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشورهای مختلف شناخته می‌شود. در این میان، کشورهای اسلامی با چالش‌های خاص خود در زمینه کارآفرینی مواجه هستند. برخی از پژوهشگران استدلال می‌کنند که دین اسلام می‌تواند مانع توسعه فعالیت‌های کارآفرینانه در جوامع مسلمان باشد. این نگرش به‌ویژه زمانی مطرح می‌شود که محدودیت‌هایی همچون منع قرض با بهره (ربا) در اسلام وجود دارد. باوجوداین، حضور بانکداری اسلامی به‌عنوان یک سیستم مالی مطابق با شریعت، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مالی جایگزین، این موانع را برطرف کرده و شرایط مناسبی را برای توسعه کارآفرینی فراهم کند. بر همین اساس، هدف اصلی این تحقیق، بررسی تاثیر دین اسلام و نظام بانکداری اسلامی بر فعالیت‌های کارآفرینانه در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (oic) است. در این تحقیق، به بررسی این موضوع پرداخته می‌شود که آیا اسلام به‌عنوان یک دین می‌تواند مانع توسعه کارآفرینی شود یا خیر و اینکه نقش بانکداری اسلامی در تقویت یا تعدیل این اثرات چیست. سوال اصلی تحقیق این است که آیا در کشورهای مسلمان با سیستم بانکداری اسلامی، فعالیت‌های کارآفرینانه تقویت می‌شود یا اینکه محدودیت‌های شرعی همچنان تاثیر منفی دارند. این مطالعه با هدف گشودن این بحث و ارائه توصیه‌هایی برای بهبود شرایط کارآفرینی در کشورهای اسلامی انجام شده است.روش: به‌منظور بررسی تاثیر دین اسلام بر کارآفرینی با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کننده بانکداری اسلامی بر این رابطه، به تبعیت از کامدجو (2024) و فرزانگان و بادرلین (2023) از برآورد مدل‌های رگرسیونی زیر استفاده می‌شود:business creationit = 𝜶0 + 𝜶1 islamit + 𝜶2 islammis bankingit + 𝜷1 controlsit + eit(مدل اول)business creationit = 𝜶0 + 𝜶1 islamit + 𝜶2 islamis bankingit + 𝜶4 islamit * islamis bankingit + 𝜷1 controlsit + eit(مدل دوم)عبارت تعاملی (islamit * islamis bankingit): نقش تعدیل‌کننده نظام بانکداری اسلامی در تحریک ایجاد کسب‌وکار از طریق افزایش شمول مالی جمعیت مذهبی مسلمان؛کارآفرینی کارآفرینی (business creation): تعداد مشاغل تازه ثبت‌شده به‌ازای هر 1000 نفر در سن کار (15-64)؛متغیرهای مستقلاسلام (islam): متغیر مجازی که اگر اسلام دین رسمی یک کشور باشد، مقدار 1 و در غیر این صورت 0 است؛بانکداری اسلامی (islamis banking): سهم بخش بانکداری اسلامی از کل دارایی‌های بانکی کشور؛ متغیرهای کنترلسطح تولیدات اقتصادی (gdp): لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه؛اعتبارات بانکی (credit): اعتبار داخلی پرداخت شده توسط بانک‌ها به بخش خصوصی (به‌عنوان درصد تولید ناخالص داخلی)؛نمونه آماری تحقیق شامل 57 کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی (oic) است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش پانل دیتا (panel data) استفاده می‌شود. تمامی تجزیه‌وتحلیل‌ها با کمک نرم‌افزار ایویوز نسخه 13 انجام می گیرد.نتایج: یافته های تحقیق برای مدل اول نشان می دهد که متغیر دین اسلام به میزان 0.21 درصد، اثرگذاری منفی و معنادار بر متغیر کارآفرینی در کشورهای مورد بررسی داشته است. همچنین مشاهده می شود که متغیرهای تولیدات اقتصادی و اعتبارات بانکی اثرگذاری مثبت به میزان 1.39 و 0.98 درصد بر متغیر کارآفرینی داشته است. بر همین اساس نتیجه می شود در غیاب بانکداری اسلامی، متغیر دین اسلام نمی‌تواند به بهبود وضعیت کارآفرینی در کشورهای با جمعیت مسلمان منجر شود.دیگر یافته ها برای مدل دوم نشان می‌دهد که متغیر دین اسلام و بانکداری اسلامی به‌تنهایی به میزان 0.14 و 0.36 درصد اثر گذاری منفی بر متغیر کارآفرینی خواهند داشت؛ ولی زمانی که متغیر بانکداری اسلامی به‌صورت هم‌زمان با دین اسلام در نظر گرفته می‌شود، می‌تواند به میزان 1.25 درصد اثرگذاری مثبت و معنادار بر توسعه کارآفرینی در کشورهای مورد بررسی داشته است. به‌‌دیگرسخن، دین اسلام و وجود آن در یک کشور، زمانی می تواند توسعه کارآفرینی را در پی داشته باشد که ابزارهای آن ازجمله بانک های اسلامی نیز وجود داشته باشند. دیگر ضرایب نیز نشان می‌دهد که متغیرهای تولیدات اقتصادی و اعتبارات بانکی اثر گذاری مثبت به میزان 1.44 و 1.18 درصد بر متغیر کارآفرینی داشته است.بحث و نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که اسلام به‌عنوان دین دولتی، در کشورهایی که بانکداری اسلامی وجود ندارد، رابطه منفی با کارآفرینی دارد. در این کشورها، محدودیت‌های شرعی در زمینه تامین مالی، مانند ممنوعیت بهره، بر فعالیت‌های کارآفرینانه تاثیر منفی می‌گذارد؛ اما در کشورهایی که بانکداری اسلامی وجود دارد، این اثرات منفی از بین می‌رود. استفاده از بانک‌های اسلامی در این کشورها، کارآفرینان را در جایگاهی مشابه با کارآفرینان در سیستم‌های غیراسلامی قرار می‌دهد و امکان تامین مالی بدون موانع شرعی را فراهم می‌کند. همچنین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در کشورهایی که بانکداری اسلامی در سیستم مالی آنها حضور دارد و اسلام به‌عنوان دین دولتی است، تاثیرات مثبتی بر توسعه کارآفرینی مشاهده می‌شود. این نشان می‌دهد که نقص در سیستم‌های مالی اسلامی، و نه خود دین اسلام، مانع کارآفرینی است. بنابراین، تقویت و توسعه بانک‌های اسلامی در کشورهای اسلامی می‌تواند به تقویت کارآفرینی و توسعه اقتصادی در این کشورها کمک کند. همچنین این یافته‌ها بر لزوم توجه به بانکداری اسلامی در کنار دیگر ابزارهای مالی تاکید دارد تا بتوان از اثرات مثبت دین اسلام در توسعه کارآفرینی بهره برد. براساس یافته‌های تحقیق که نشان داد دین اسلام در صورت وجود بانک‌های اسلامی می‌تواند اثرات مثبت بر توسعه کارآفرینی داشته باشد، پیشنهاد می‌شود که اولاً، سعی شود در کشورهای اسلامی، موضوع کارآفرینی و توجه به آن در اولویت قرار داشته باشد تا ازاین‌طریق کشورهای اسلامی در زمینه نوآوری و کارآفرینی تقویت شود و ثانیاً پیشنهاد می‌شود در کنار توجه به بحث دین‌داری در این کشورها، ابزارهای دیگر همانند بانک‌های اسلامی نیز تقویت و توسعه یابد تا بتوان از اثرات همه‌جانبه دین اسلام در زمینه تقویت و توسعه کارآفرینی بهره جست.

the impact of islam on entrepreneurship development considering the moderating role of islamic banking: a case study of the oic member countries

introduction: in today’s world, entrepreneurship is recognized as a key factor for economic development and job creation in various countries. however, islamic countries face specific challenges in the field of entrepreneurship. some researchers argue that islam may hinder the development of entrepreneurial activities in muslim societies, especially due to restrictions such as the prohibition of usury (riba). however, the presence of islamic banking, as a financial system compliant with sharia, can provide an alternative financial tool that removes these barriers and creates favorable conditions for entrepreneurship development. therefore, the main goal of this study is to examine the impact of islam and the islamic banking system on entrepreneurial activities in the member countries of the organization of islamic cooperation (oic). this study investigates whether islam, as a religion, can hinder entrepreneurship development and how islamic banking plays a role in enhancing or moderating these effects. the central research question is whether entrepreneurial activities are strengthened in muslim countries with islamic banking systems or whether sharia restrictions still negatively affect them. this study aims to open this discussion and offer recommendations to improve entrepreneurship conditions in islamic countries.methodology: to investigate the impact of islam on entrepreneurship while considering the moderating role of islamic banking, the study adopts regression models based on the work of kamdjo (2024) and farzanegan badrelin (2023):1. business creationit = 𝜶0 + 𝜶1 islamit + 𝜶2 islammis bankingit + 𝜷1 controlsit + eit2. business creationit = 𝜶0 + 𝜶1 islamit + 𝜶2 islammis bankingit + 𝜶4 islamit * + islammis bankingit + 𝜷1 controlistit + eitthe interaction term (islamit * islammis bankingit) reflects the moderating role of islamic banking in stimulating business creation through increased financial inclusion for the muslim population.entrepreneurship (business creation): number of newly registered businesses per 1,000 people of working age (15-64).independent variables:islam: a dummy variable that equals 1 if islam is the official religion of a country and 0 otherwise.islamic banking: the share of islamic banking assets in total banking assets in the country.control variables:economic output (gdp): the log of per capita gdp.bank credit (credit): domestic credit provided by banks to the private sector (as a percentage of gdp).the statistical sample includes 57 oic member countries, and panel data analysis is performed using eviews software version 13.results: the findings for model 1 show that the islam variable has a significant negative effect on entrepreneurship by 0.21%. additionally, economic output and bank credit have positive effects of 1.39% and 0.98%, respectively, on entrepreneurship. based on these results, in the absence of islamic banking, the islam variable does not improve entrepreneurship in muslim-majority countries.for model 2, the results indicate that the islam and islamic banking variables alone have negative effects of 0.14% and 0.36%, respectively, on entrepreneurship. however, when islamic banking is considered alongside islam, it has a positive and significant effect of 1.25% on entrepreneurship development. in other words, islam can contribute to entrepreneurship development only when islamic banking tools are available.