تاثیر برخی سیاست‌های اقتصادی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران با تاکید بر نقش زکات؛ یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی نئوکینزی

مقدمه و اهداف:یکی از چالش‌های اساسی در اقتصاد، بی‌ثباتی ناشی از تورم است که به‌ویژه تحت‌تاثیر تکانه‌های طرف تقاضا و عرضه قرار دارد. این پدیده اقتصادی می‌تواند ارزش واقعی دستمزدها و دارایی‌های گروه‌های کم‌درآمد را نسبت به گروه‌های پردرآمد به‌شدت کاهش دهد. نابرابری در توزیع درآمد، که ناشی از عوامل متعدد اقتصادی است، می‌تواند به ایجاد فاصله طبقاتی و عدم توانایی برخی افراد در پس‌انداز و مشارکت در تولید ازطریق انباشت سرمایه منجر شود. در این راستا، مالیات به‌عنوان ابزاری برای تثبیت اقتصادی و بازگرداندن متغیرهای اقتصادی به مسیر تعادلی شناخته می‌شود؛ اما ممکن است عوارض منفی نیز داشته باشد.زکات نقدین در اسلام از کنز‎کنندگان دریافت می‌شود که دارایی‌های خود را انباشته کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده توجه اسلام به عدالت اقتصادی است؛ زیرا زکات به کاهش نابرابری کمک و افراد را به سرمایه‌گذاری و گردش اقتصادی تشویق می‌کند. در نتیجه، زکات ابزاری برای تقویت پویایی اقتصادی است. زکات به‌عنوان یکی از اصول اسلامی، نه‎تنها موجب کاهش نابرابری می‌شود، بلکه افراد را تشویق می‌کند تا دارایی‌های خود را به‌جای احتکار در مسیر تولید و گردش اقتصادی قرار دهند.این پژوهش با هدف بررسی نقش زکات در تاثیرگذاری بر سیاست‌های اقتصادی و متغیرهای کلان اقتصاد ایران درچهارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی نئوکینزی طراحی شده است. اهداف اصلی این پژوهش شامل تحلیل تاثیر زکات بر توزیع درآمد، بررسی آثار آن بر ثبات اقتصادی و ارزیابی نقش آن در کاهش نابرابری درآمدی است. با توجه به اهمیت زکات در اسلام و تاثیرات مثبت آن بر جامعه، انتظار می‌رود که نتایج این پژوهش بتواند راهکارهای موثری برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارائه دهد.روش برای تحلیل اطلاعات و دستیابی به اهداف پژوهش، از مدل‌سازی تعادل عمومی پویای تصادفی (dsge) استفاده می‌شود. این مدل به پیروی از پژوهش‌های کاستا (2018) طراحی شده و به‌دلیل قابلیت‌های پویای خود، امکان بررسی تعاملات اقتصادی و اثرات سیاست‌های مالی و پولی را فراهم می‌کند. dsge به تبیین پدیده‌های کلان اقتصادی مانند رشد و چرخه‌های تجاری کمک می‌کند. این مدل به بررسی تعاملات بین خانوارها، مصرف‌کنندگان، بنگاه‌ها، دولت و مقام پولی می‌پردازد. در این چهارچوب، چند فرض اساسی در نظر گرفته شده است:فرض اول، به پرداخت زکات توسط بخشی از خانوارها اشاره دارد که تحت‌تاثیر آموزه‌های اسلامی به وظیفه دینی خود عمل می‌کنند. فرض دوم، بر اختیاری بودن زکات تاکید دارد؛ یعنی انتقال وجوه زکات از زکات‌دهندگان به زکات‌گیرندگان بدون دخالت دولت انجام می‌شود و بنابراین، دولت نمی‌تواند از زکات به‌عنوان ابزاری برای سیاست مالی استفاده کند. فرض سوم، شامل معنای عام زکات است که موارد نه‌گانه، زکات فطره، خمس، کفارات و انفاق را دربرمی‌گیرد. فرض چهارم، طراحی مدل براساس نظریه غیرمشهور فقهاست که شامل موارد بیشتری نسبت به نظریه مشهور می‌شود. فرض پنجم، نرخ متوسط زکات 5/2 درصد در نظر گرفته شده و دو سناریوی 5 و 10 درصد برای مقایسه آثار آن بر مصرف و اقتصاد وارد مدل شده است. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر زکات بر متغیرهای کلان اقتصادی و رفتار مصرف در اقتصاد ایران انجام می‌شود.انتظار می‌رود نتایج آن به درک بهتر نقش زکات در تثبیت اقتصادی کمک کند و راهکارهای موثری برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارائه دهد. در بخش کالیبراسیون، نتایج مربوط به مقداردهی پارامترهای ساختاری الگو و محاسبه مقادیر باثبات متغیرها ارائه می‌شود. برخی ضرایب از مطالعات پیشین و برخی دیگر با استفاده از داده‌های فصلی بانک مرکزی برای سال‌های 1379 تا 1401 محاسبه شده‌اند. روندزدایی متغیرها با فیلتر هودریک پرسکات انجام شده و سایر ضرایب براساس الگوریتم کانوا (2007) مقداردهی شده‌اند.نتایج برای ارزیابی موفقیت مدل ارائه شده، از میزان سازگاری و نزدیکی گشتاورهای تولید شده از کالیبراسیون مدل با گشتاورهای دنیای واقعی استفاده می‌شود. این فرآیند به پژوهشگران امکان می‌دهد تا با استفاده از پارامترهای برآورد شده، سری‌زمانی متغیرها را شبیه‌سازی کنند. هر چه گشتاورهای شبیه‌سازی‌شده به گشتاورهای واقعی نزدیک‌تر باشد، موفقیت مدل بیشتر خواهد بود. در این پژوهش، آثار شوک‌های مختلف بر متغیرهای کلیدی اقتصاد بررسی می‌شود. آثار شوک بهره‌وری نشان می‌دهد که یک تکانه به‌اندازه یک انحراف معیار (1 درصد) باعث افزایش بهره‌وری نهایی کار و سرمایه می‌شود و در نتیجه تولید افزایش می‌یابد. خانوارها در گروه هدف زکات‌دهندگان عرضه نیروی کار خود را افزایش داده و مصرف آنها کاهش می‌یابد؛ درحالی‌که زکات‌گیرندگان مصرف خود را افزایش می‌دهند. آثار شوک هزینه‌های دولت نیز بیانگر این است که یک شوک به‌اندازه یک انحراف معیار، تقاضای کلی را افزایش داده و فشار بر سطح قیمت‌ها ایجاد می‌کند. این امر به کاهش مصرف خانوارها در هر دو گروه زکات‌دهندگان و زکات‌گیرندگان منجر می‌شود. آثار شوک پولی نشان می‌دهد که افزایش شوک پولی باعث کاهش تقاضا برای اوراق دولتی و در نتیجه افزایش سرمایه خصوصی می‌شود. این تغییرات تاثیرات متفاوتی بر مصرف خانوارها دارد. درنهایت، بررسی آثار شوک‌های بهره‌وری، پولی و هزینه‌های دولت با تغییر در پارامترهای مختلف نشان می‌دهد که پرداخت زکات قادر به جذب این شوک‌ها و هموار کردن نوسانات مصرف در اقتصاد ایران است.بحث و نتیجه‌گیریدر این پژوهش، به بررسی نقش زکات در تاثیر سیاست‌های اقتصادی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران پرداخته شده است. مدل طراحی شده شامل دو جامعه زکات‌دهندگان و زکات‌گیرندگان است که هرکدام به زیرگروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. این مدل سه تکانه اصلی بهره‌وری کل عوامل تولید، پولی و هزینه‌های دولت را در نظر می‌گیرد. پس از تعیین مدل مناسب، شرایط بهینه‌سازی کارگزاران فعال در اقتصاد بررسی شده و مدل غیرخطی به‌صورت لگاریتم−خطی درآمده است. نتایج نشان می‌دهد که با بروز شوک بهره‌وری، درآمدهای مالیاتی افزایش یافته و مصرف گروه هدف زکات‌گیرندگان افزایش می‌یابد؛ درحالی‌که مصرف گروه هدف زکات‌دهندگان کاهش می‌یابد. در مواجهه با شوک پولی، خانوارهای زکات‌دهنده مصرف خود را افزایش داده و خانوارهای زکات‌گیرنده ابتدا مصرف خود را کاهش و سپس افزایش می‌دهند.همچنین، با بروز شوک هزینه‌های دولت، تقاضا برای کالاها کاهش می‌یابد. همچنین، پژوهش نشان می‌دهد که با افزایش سهم مصرف زکات‌دهندگان از کل مصرف، نوسانات مصرف گروه هدف زکات‌گیرندگان در برابر شوک‌ها بیشتر می‌شود. این امر نشان‌دهنده تاثیر مثبت زکات بر توزیع درآمد و کاهش فاصله طبقاتی است. به‌طورکلی، زکات به‌عنوان ابزاری برای تثبیت اقتصادی عمل کرده و می‌تواند نوسانات مصرف را هموار کند. این یافته‌ها تاکید می‌کند که زکات نه‎تنها به کاهش فقر کمک می‌کند، بلکه به تقویت ثبات اقتصادی نیز منجر می‌شود.

examining the role of zakāt in the impact of economic policies on macroeconomic variables in iran: a new keynesian dynamic stochastic general equilibrium (nk dsge) modelling approach

introduction and objectives one of the fundamental economic challenges is the instability caused by inflation, which is particularly influenced by demand and supply shocks. this economic phenomenon can severely diminish the real value of wages and assets of low−income groups relative to high−income groups. income inequality, arising from various economic factors, can lead to class divisions and the inability of some individuals to save and participate in production through capital accumulation. in this context, taxation is recognized as a tool for economic stabilization and restoring economic variables to an equilibrium path, although it may also have negative repercussions. in islam, zakat (as a form of almsgiving; giving to charity or needy) is collected from hoarders who have accumulated their wealth. this reflects islam’s emphasis on economic justice, as zakat helps reduce inequality and encourages individuals to invest and circulate wealth within the economy. consequently, zakat serves as a tool for enhancing economic dynamism. as one of the islamic principles, zakat not only reduces inequality but also encourages individuals to allocate their assets towards production and economic circulation rather than hoarding. this research aimed to examine the role of zakat in influencing economic policies and macroeconomic variables in iran within the framework of a dynamic stochastic general equilibrium (dsge) model. the main objectives of this study included analyzing the impact of zakat on income distribution, investigating its effects on economic stability, and assessing its role in reducing income inequality. given the significance of zakat in islam and its positive impacts on society, it is expected that the findings of this research will provide effective strategies for improving the economic situation of iran.method: to analyze the data and achieve the research objectives, a dynamic stochastic general equilibrium (dsge) modeling approach was employed. this model is designed following the work of costa and garcia-cintado (2018) and, due to its dynamic capabilities, allows for the examination of economic interactions and the effects of fiscal and monetary policies. dsge aids in explaining macroeconomic phenomena such as growth and business cycles. this model investigates the interactions between households, consumers, firms, the government, and monetary authorities. within this framework, several fundamental assumptions are considered. the first assumption pertains to zakat payments by a portion of households who fulfill their religious duty influenced by islamic teachings. the second assumption emphasizes the voluntary nature of zakat, meaning that the transfer of zakat funds from donors to recipients occurs without government intervention, thus preventing the government from using zakat as a tool for fiscal policy. the third assumption includes the broader meaning of zakat, covering nine categories, including zakat al−fit̑r, khūms, expiation, and charity. the fourth assumption designs the model based on the less popular theory among scholars, which includes more cases than the widely accepted theory. the fifth assumption considers an average zakat rate of 2.5%, with two scenarios of 5% and 10% introduced into the model for comparative analysis of their effects on consumption and the economy. this research aimed to examine the impact of zakat on macroeconomic variables and consumption behavior in the iranian economy. the results are expected to contribute to a better understanding of the role of zakat in economic stabilization and provide effective strategies for improving the country’s economic situation.