کاوشی در چالش‎های پارادایم «عقلانیت ابزاری» در اقتصاد متعارف (با ارائه دیدگاه «عقلانیت محدود با رویکردی جدید»)

از میان عوامل مهم و موثر در اقتصاد متعارف، «عقلانیت» از جایگاه ممتازی برخوردار است. اقتصاددانان نظام سرمایه‎داری «عقلانیت ابزاری» را که متکفّل تامین مطلوبیت، نفع و لذت شخصی و حداکثرسازی آن است، به‎مثابه پیش‎فرضی جایگزین‌ناپذیر در زیرساخت اقتصاد شناسایی می‎کنند.
اکنون سخن بر سر آن است که آیا عقلانیت ابزاری رایج در اقتصاد نئوکلاسیک، به‎عنوان یکی از وجوه عقلانیت، می‎تواند ماموریت انتظاری خود را به سامان برساند؟ «عقلانیت محدود» هربرت سایمون، رویکرد به‌نسبت جدیدی است که به این پرسش، پاسخ منفی داده، خود را در نقش جایگزین مناسب مطرح می‎کند. آیا این رویکرد تازه، چالش‎های عقلانیت در نظام سرمایه‎داری را به دست فراموشی سپرده است؟ یا اینکه بنیان عقلانیت در تفکر سکولار دچار آسیب‎های اساسی است؟ فرضیه نگارنده این است که هر دو رویکرد (عقلانیت کامل و عقلانیت محدود) با بحران در زیرساخت خود مواجه هستند. شناخت دقیق ماهیت عقل و عقلانیت در انسان می‎تواند نارسایی‎های موجود در پارادایم پیش‎گفته را برطرف کند. نکتۀ محوری فرضیه، افزون‌بر فاجعه‎آمیز بودن نگاه تک‎بعدی و با تفسیر خاص به مقوله عقلانیت، این است که عقل و به‌تبع آن عقلانیت را نمی‎توان بیش از پتانسیل ذاتی آن و دیگر عوامل محدودیت‎زا، مورد اتکاء قرار داد؛ در این راستا، پنج نوع محدودیت برای نخستین‎بار و به‎عنوان دیدگاهی نوین (دیدگاه «عقلانیت محدود با رویکردی جدید») و با اتکاء به مبانی دینی و عقلانی، در این نوشتار احصا شده است.

exploring the challenges of the instrumental rationality paradigm in conventional economics (by presenting the perspective of bounded rationality with a new approach)

among the important and effective factors in the conventional economy, rationality has a privileged position. economists identify the instrumental rationality of the capitalist system, which is responsiblefor providing utility, benefit and personal pleasure and maximizing it, as an irreplaceable default in theinfrastructure of the economy. now the question is whether rationality, a common tool in neoclassical economics, as one of the aspectsof rationality, can fulfill its expected mission? herbert simon's bounded rationality is a relatively newapproach that answers this question negatively and presents itself as a suitable alternative. has this newapproach forgotten the challenges of rationality in the capitalist system? or is the foundation of rationality in secular thinking seriously damaged? the author's hypothesis is that both approaches (fullrationality and limited rationality) face a crisis in their infrastructure. accurate understanding of thenature of reason and rationality in humans can solve the deficiencies in the aforementioned paradigm. thecentral point of the hypothesis, in addition to the disastrousness of the one-dimensional view and with aspecial interpretation of the category of rationality, is that reason and, accordingly, rationality cannot berelied on more than its inherent potential and other limiting factors; in this regard, five types of limitations have been counted for the first time and as a new perspective (limited rationality with a newapproach) and relying on religious and rational foundations, in this article.