مقایسه بیولوژیکی، سرولوژیکی و مولکولی پوتی ویروس‌های گیاهان تیره غلات در ایران

تا کنون چندین پوتی ویرید آلوده کننده غلات از ایران گزارش شده‌اند. تنوع وسیع این ویروس‌ها از یک سو و تشابه برخی از آنها از سوی دیگر موجب شد که بازبینی دقیقی جهت تمایز و تشخیص آنها به عمل آید. بدین منظور ویروس موزاییک ایرانی قیاق (iranian johnson grass mosaic virus, ijmv) از قیاق شیراز و خوزستان، ویروس موزاییک مرغ (bermuda grass mosaic virus, bgmv) از مرغ شیراز، ویروس موزاییک نیشکر (sugarcane mosaic virus, scmv) از نیشکر استان خوزستان، ویروس موزاییک جنوبی مرغ (bermuda grass southern mosaic virus, bgsmv) از مرغ جیرفت و صفی آباد خوزستان و جدایه ایرانی ویروس موزاییک کوتولگی ذرت (maize dwarf mosaic virus, mdmv) از ذرت دشت ناز ساری جمع‌آوری و از نظر خصوصیات سرولوژیک، دامنه میزبانی، ناقل و خصوصیات مولکولی مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. برای آزمون های سرولوژیک از آنتی سرم و ایمونوگلوبولین های mdmv-g از آلمان و scmv، bgmv، bgsmv ، ijmv و mdmv-ir از ایران استفاده شد. آزمون های متداول سرولوژیک مانند نشت دو طرفه در ژل آگاروز (agd) و الیزا حاکی از این بود که جدایه‌های bgsmv با mdmv-g و mdmv-ir رابطه سرولوژیک قوی دارند و با آزمون الیزا قابل تفکیک نیستند، ولی در agd با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می شوند. در الکتروفورز پروتیین و آزمون وسترن بلات باند پروتیینی این ویروس‌ها از هم متمایز شدند. به جزbgmv سایر ویروس‌ها با یکدیگر رابطه سرولوژیک دارند. ولی در agd با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می‌شوند. در مقایسه دامنه میزبانی، کلیه ویروس‌ها (جدایه‌ها) به جز bgmv قادر به آلوده‌سازی ارقام سورگوم و ذرت مورد آزمایش و رشدی بودند. bgsmv وmdmv-ir از نظر آلوده‌سازی ارزن مرواریدی از scmv، bgmv و ijmv متمایزهستند و ijmv و mdmv-ir از نظر آلوده‌سازی قیاق (sorghum halepense) با bgsmv ، scmv و bgmv تفاوت دارند. آزمون انتقال با شته های rhopalosiphum maidis، r. padi، schizaphis graminum، sipha elegans و hysteroneura sp. انجام گرفت. ijmv و mdmv-ir از نظر انتقال با این شته‌ها قابل تفکیک نبودند. جدایه‌های bgsmv توسط r. maidis انتقال نیافتند. bgmv تنها با انتقال با شته های hysteroneura sp. و s. elegans از بقیه جدایه‌ها متمایز شد. در مقایسه مولکولی ناحیه میانی ژن پروتیین پوششی این ویروس‌ها با تعدادی از پوتی ویروس های غلات در دنیا، جدایه‌های ijmv در یک گروه و در کنار ویروس موزاییک زآ (zea mosaic virus, zemv)، جدایه های bgsmv در کنار جدایه های mdmv ولی در شاخه‌ای جداگانه، scmv از ایران در کنار جدایه های آمریکا و استرالیا و mdmv از ایران در کنار mdmv از اروپا قرار گرفتند. به طور کلی صرف‌نظر از اعضای جنس tritimovirus که از گندم و ویروس موزاییک علف دانه قناری نی مانند (reed canary grass mosaic virus, rcgmv) که ازphalaris arundinacea گزارش شده است، در ایران از روی گیاهان تیره غلات پنج ویروس potyviridae تشخیص داده شده است. 1) ویروس‌های ijmv و mdmv که قیاق و ذرت را آلوده می‌کند، 2) ویروس bgsmv که روی مرغ در مناطق گرمسیری جنوب ایران گسترش دارد و آلودگی طبیعی ذرت به این ویروس نیز مشخص شده است، 3) ویروسscmv که تاکنون در ایران تنها از نیشکر گزارش شده است و 4) ویروسbgmv که ویروسی کاملا متمایز است و در ایران تنها روی مرغ شناسایی شده است و در مناطق معتدل و خنک در ایران گسترش وسیعی دارد..