همراهی توام چند ویرویید مرکبات با علایم بیماری‌های پسوروز و نقش حلقوی در مرکبات استان مازندران

مرکبات از محصولات باغی مهم و استراتژیک در کشاورزی ایران به شمار می آید. در بین استان‌های مرکبات خیز ایران، استان مازندران بیشترین سطح زیر کشت مرکبات (حدود 100 هزار هکتار) و تولید و تنوع ارقام را به خود اختصاص داده است. تنوع ارقام وارداتی از یکسو و تکثیر پیوندی نهال ها از سوی دیگر موجب بروز و انتشار بیماری‌های متعددی در این منطقه شده است به‌طوری‌که علایم بسیاری از بیماری‌های ویروسی و شبه ویروسی در باغ‌های مرکبات آن مشاهده گردید. با وجود این، عوامل احتمالی برخی بیماری‌های شبه ویروسی نظیر نقش حلقوی (citrus ring pattern) در مرکبات مازندران نامعین مانده و به‌کارگیری پیوندک های گواهی شده عاری از بیماری چندان مورد توجه عموم قرار نگرفته بوده است. اما در یک دهه اخیر با شروع انتقال ویروس تریستزا توسط شته در مازندران، تمایل باغداران این منطقه به استفاده از پایه های متحمل به تریستزا خصوصاً پونسیروس (poncirus trifoliata) و دورگه های آن نظیر سیترنج(p. trifoliata × citrus sinensis) و سیتروملو (p. trifoliata × c. paradisi) و هم‌چنین استفاده از منابع پیوندک عاری از بیماری (بالاخص ویروس تریستزا) افزایش پیدا کرده است. در سوی دیگر، برخی باغداران و تولیدکنندگان نهال های مرکبات نسبت به اثر ویروییدهایی که تاکنون در ارقام مرکبات بر روی پایه نارنج بی اثر یا بی ضرر مانده اما در پایه های پونسیروس و دورگ های آن سبب کاهش اندازه و میزان محصول می گردند نگران گردیده اند. بررسی های مقدماتی انجام شده در زمینه ردیابی ویروس پسوروز مرکبات در درختان دارای علایم نقش حلقوی و پسوروز در شرایط باغ و در گیاهان پیوند شده در گلخانه نتایج مثبتی در پی نداشته و محصول اختصاصی مربوط به ویروس پسوروز مرکبات با pcr قابل تکثیر نبوده است.با توجه به اهمیت موضوع، به منظور ردیابی ویروس و ویروییدهای مولد یا همراه بیماری‌های پسوروز (scaly bark psorosis) و نقش حلقوی مرکبات، پیوندک هایی از شاخه های آلوده نارنگی انشو (c. unshiu, satsuma mandarin) تهیه و روی نهال یکساله بالنگ اتراگ (c. medica, etrog) رقم arizona 861-s1 و گیاه دوساله پرتقال ناف دار واشنگتن (washington navel) که بر روی پایه نارنج تکثیر شدند پیوند زده شد. گیاهان پیوند خورده در شرایط گلخانه با دمای 30-22 درجه سلسیوس نگهداری و به‌صورت ماهانه جهت مشاهده علایم بازبینی می شدند. علایم نقش میخی در برگ‌های همه گیاهان پیوندخورده با منبع پیوندک آلوده به پسوروز بعد از گذشت یک تا سه ماه مشاهده شد. رگبرگ روشنی و خمیدگی برگ در نهال های بالنگ اتراگ آلوده شده با پیوندک های نقش حلقوی مشاهده گردید. نهال های پرتقال مایه‌زنی شده با بیماری نقش حلقوی نیز نقوش خطی و حلقوی را پس از گذشت چهار سال از زمان پیوندزنی نشان دادند. بعد از حدود یکسال، نمونه های آر ان ا از بافت های آلوده شده نهال های پرتقال و بالنگ اتراگ با استفاده از ماده ترایزول(trizol, invitrogen) استخراج و در واکنش زنجیره ای پلیمراز با نسخه برداری معکوس با استفاده از آغازگرهای اختصاصی ویروییدها و ویروس پسوروز مرکبات مورد ارزیابی واقع شد. نتایج حاصل از الکتروفورز محصول rt-pcr بر روی ژل آگاروز 5/1% در حضور نمونه شاهد ویروییدهای مرکبات نمایانگر حضور ویروییدهای خمیدگی برگ، کوتولگی (ویرویید 3، قبلی)، ترک خوردگی پوست (ویرویید 4، قبلی) و ویرویید 6 مرکبات (os قبلی) و ویرویید کوتولگی رازک در نمونه های آلوده به بیماری‌های نقش حلقوی و پسوروز مرکبات بودند. هیچ نواری از ویرویید اگزوکورتیس مرکبات در نمونه های بررسی شده ردیابی نشد. این اولین گزارش از حضور همزمان ویروییدهای مرکبات همراه با بیماری‌های پسوروز و نقش حلقوی مرکبات در ایران است.