خط زمان در قرآن؛ بررسی موردی «اذ» و «و اذ»

مقوله‌ «زمان» یکی از اصلی‌ترین مقومات تاریخ با هر تعریفی از آن است. مفهوم زمان در دانش تاریخ و به‌عبارتی دقیق‌تر، «زمان تاریخی»، تفاوتی جوهری با مفهوم رایج از زمان در فلسفه و فیزیک دارد. یکی از ویژگی‌های زمان تاریخی، پیوند آن با مقوله‌ای به‌نام «خط زمان» است و این مفهوم نیز به‌نوبه‌خود در پیوند با مفهومی دیگر به‌نام «رویدادهای مهم» قرار دارد. «خط زمان» (timeline) که اکنون جایگاهی مهم در اطلاع‌رسانی یافته، حکایتگر یک بازه‌ زمانی برای بازنمایی یا ارائه‌ منظم گرافیکی یا غیرگرافیکی مهم‌ترین رویدادهای آن بازه است. قرآن به‌دلیل پیوند تاریخ با هدایت انسان، اهتمامی در خور توجه به تاریخ البته با شیوه‌ بیانی ویژه‌ خود دارد و به‌نظر می‌رسد که برجسته ساختن توالی زمانی رویدادها و ارائه‌ الگوهای مختلفی برای خط زمان، یکی از مصداق‌های این اهتمام باشد. نوشتار پیش‌رو پس از مروری بر تعابیر مختلف قرآنی در این زمینه، با بررسی موارد کاربرد «اذ» و «و اذ» در قرآن، کوشیده است یکی از خط زمان‌های موردنظر قرآن را بازنمایاند. این بررسی نشان می‌دهد که «اذ» و «و اذ» به‌معنای ظرف زمان و متعلق به فعل محذوف «اذکر» یا «اذکروا»، یک خط زمان با تکیه بر پاره‌ای رویدادهای مهم زندگی نُه تن از پیامبران (ابراهیم، لوط، موسی، سلیمان، الیاس، یونس، یوسف، عیسی و محمد)، دو تن از شخصیت‌های الهی (لقمان و مریم) و یک گروه (اصحاب کهف) را تشکیل‌ می‌دهند.