علل اجتماعی کاهش فعالیت‌‌های سیاسی حوز نجف در انقلاب اسلامی در مقایسه با مشروطیت

تاثیرگذاری حوز علمی نجف بر مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران طی چند قرن اخیر، امری انکارناپذیر است. این تاثیرگذاری طی قرن سیزدهم شمسی رو به ازدیاد بود و نقط اوج آن را در نهضت مشروطیت ایران می‌بینیم؛ اما پس از آن با تحولاتی که در ایران، عراق و حوز علمی نجف به‌وقوع پیوست، تاثیرگذاری کاهش یافت و در انقلاب اسلامی، با آنکه از جهت ماهیت، غنای اسلامی بیشتری داشت، با نقش‌آفرینی کم‌رنگ حوز نجف مواجهیم. عوامل و زمینه‌های متعددی برای تغییر رویکرد حوز نجف (از نقش فعال در مشروطه به نقش کمتر ‌فعال در انقلاب اسلامی) قابل شناسایی است. این علل در دو دست کلی فردی و اجتماعی قابل تقسیم است. در میان علل اجتماعی می‌توان به این موارد اشاره کرد: «عدم دستیابی به نتایج مطلوب در مشروطه، جنگ جهانی اول و ثور العشرین»؛ «تفاوت نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی»؛ «تاسیس حوز علمی قم»؛ «پیدایش و تشدید پان‌عربیسم» و «پیدایش دولت مدرن». به‌رغم آنکه هم عوامل و زمینه‌ها باید در کنار یکدیگر دیده شوند تا کامل‌ترین تصویر از واقعیت اجتماعی هر دو دوره و تبیین صحیح از تغییر رویکرد حوز علمی نجف به‌دست آید، به‌نظر می‌رسد در میان علل ذکر‌شده، عامل «عدم دستیابی به نتایج مطلوب در نهضت مشروطیت، جنگ جهانی اول و ثور العشرین»، بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد.