نقش‌ بنوحارث و بنومُحارِب در شکل‌‌گیری و تثبیت جانشینی خلفای نخستین

پس از رحلت رسول خدا(ص) نخستین الگوی انتخاب خلیفه بدون تکیه بر نصّ الهی پدیدار شد. دست‌اندرکاران این حوادث با مشکلات و مخالفت‌های فراوانی روبه‌رو بوده و برای تثبیت آن، به قدرت اقتصادی، نظامی، سیاسی و فرهنگی قریش نیاز داشتند. با توجه به قرابت‌ دو بطن بنومُحارِب و بنوحارث، بررسی ابعاد تاثیرگذاری آنان در این حوادث، نیازمند پژوهش جداگانه‌ای است. نوشتار پیش‌رو با تکیه بر منابع کهن تاریخی حدیثی شیعه و اهل‌سنت، و با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیلی به دنبال تبیین ابعاد گوناگون این تاثیرات است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این دو بطن به سبب شرایط زندگی در بیابان‌های اطراف مکه از روحیه جنگاوری و توان نظامی بالایی برخوردار بودند. جمعیت زیاد، پیوندهای نسبی متعدد با قبایل تَیم و عَدی، نزدیکی عقیدتی و دوستی دیرینه برخی از آنان با عمر و ابوبکر، و فقدان روابط مستحکم با بنی‌هاشم، زمینه مناسبی برای نقش‌آفرینی نظامی و سیاسی این دو بطن فراهم آورد. اما وضعیت اقتصادی، علمی و فرهنگی آنان به‌گونه‌ای نبود که در ابعاد اقتصادی و فرهنگیِ مسئله جانشینی، ایفای نقش داشته باشند. آنان عمدتاً سربازان و فرماندهان نظامی قدرتمندی بودند که غیرمستقیم در بعد اقتصادی به حاکمیت خلفای نخستین کمک می‌کردند. اموی‌گرایی حکومت عثمان و ثبات سیاسی نسبی در سال‌های نخستِ این دوره، از نقش‌آفرینی بنوحارث و بنومُحارِب کاست. پس از قتل عثمان، حضور سیاسی آنان دوباره احیا شد، اما این بار آنان در مقابل جریان حاکم قرار گرفتند و در ابعاد سیاسی و نظامی، کمک فراوانی به معاویه کردند.