حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر

در غوغای جمهوری‌خواهی رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت، جمعی طرفدار جمهوریت و گروه زیادی مخالف آن بودند. سیدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوری‌خواهی بود. غیر از شهید مدرس، اکثریت علما نیز با جمهوری‌خواهی مخالف بودند. در این مقاله،‌ ضمن بیان علت مخالفت علما با جمهوری‌خواهی، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به این سوال پاسخ داده شود که مواجهه شیخ عبدالکریم حائری و نیز سید‌ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی (دو مرجعی که توسط عوامل انگلیس، از نجف به ایران تبعید شده بودند) با رضاخان در جریان سفر وی به قم چگونه بود و چه نتایجی در موضوع جمهو‌ری‌خواهی و برخی مسائل دیگر داشت؟ آیا علت عدم مخالفت علما با رضاخان به‌رغم مخالفتشان با جمهوری‌خواهی پی‌گیری رضاخان برای بازگشت علمای تبعید‌ی به نجف بود، یا موضوع عمیق‌تر بود و علما در این دیدار درخواست‌هایی مطرح‌ کردند و رضاخان خود را متعهد به اجرای آن نمود؟ این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای و اسنادی به این موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر این باور است که خواسته‌های علما در جهت حفظ و تقویت اسلام و تشیع بوده که متاسفانه گزارش تفصیلی از این مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه‌ای اشاره می‌شود که به نام مرحوم نائینی و اصفهانی برای رضاخان نوشته شده و به صورت ضمنی از برخی توافق‌ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدین سردار سپه با برگزاری عزاداری و اجرای مراسم مذهبی، و اطلاعیه‌اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.