رهیافتی نو به تاریخ پیدایش تشیع اثناعشری: شکل‌گیریِ به‌هنگام

در نوشتار حاضر، در پاسخ به این پرسش که «پیدایش تشیع اثناعشری در چه تاریخی و چگونه بود؟»، رهیافتِ «شکل‌گیریِ به‌هنگام» تبیین شد. در این نوشتار، روشْ تاریخی کلامی، و هدفْ شناخت شکل‌گیری تشیع دوازده ‌امامی است و یافته‌ها عبارت است از:‌ واژۀ «امامیه» هم‌پایه با «اثناعشریه». ورای این عناوین، آگاهی شیعیان به اندیشۀ «دوازده امام» با ترویج روایات آن ارتباطی تنگاتنگ داشت. این روایات در اواخر عصر حضور و دوران غیبت صغرا ترویج شد. صرف‌نظر از آگاهی‌های دیرین و فردی راویان، بر پایة شواهد، اکثریت شیعیان در میانۀ غیبت صغرا و ابتدای غیبت کبرا دوازده‌امامی بودند، و این نشان از شکل‌گیری به‌هنگام مذهب داشت. در عصر حضور، فقط شناخت امام زمان و امامان پیشین لازم بود، و در عصر غیبت، اندیشۀ «دوازده امام» در تقابل با تداوم نامحدود امامان ضرورت یافت. براین‌اساس، شکل‌گیری تشیع اثناعشری برآمده از ضروریات اعتقادی و نیز «تقیه»، کاملاً به‌هنگام بود، نه ناگهانی و با دگرگونی سریع اوضاع.