بازتاب تاریخ فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در سفرنامة ابن‌جبیر

سفرنامه‌ها از جمله منابع مهم در بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی دوره‌های تاریخی به‌شمار می‌روند. سفرنامة ابن‌جبیر در زمرة این منابع مهم است. سفر ابن‌جبیر، عالم سنی‌مذهب اهل اندلس، در نیمه دوم قرن ششم هجری، به قصد انجام مناسک حج، از غربی‌ترین منطقة جهان اسلام در آن تاریخ، یعنی اندلس، به مرکز جهان اسلام، گام مهمی در جهت معرفی وضعیت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در قرن ششم قمری به حساب می‌آید. وی در مسیر خود، ابتدا به سرزمین مصر رفت، سپس به حجاز رسید. او پس از اعمال حج، از سرزمین عراق و شام دیدن کرد. بازدید وی از جزیرة سیسیل و شرح ماوقع آن از جملة قدیمی‌ترین گزارش‌ها از آن منقطه است که تحت حکومت مسیحیان اروپا اداره می‌شد. مسئلة مهم این است که با توجه به سفرنامة ابن‌جبیر، آیا می‌توان وضیعت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان آن دوره را به دست آورد؟ همچنین‌ وضعیت شیعیان و شرایط زندگی آنان، اوضاع مسلمانانی که در آن مناطق مسیحی‌نشین سکونت داشتند و میزان تاثیر دیدگاه مذهبی ابن‌جبیر در نقل مطالب کتاب چگونه است؟ متن پیش‌رو با هدف پاسخ‌گویی به سوالات مذکور سامان یافته است. وضعیت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان به صورت عموم و شیعیان به طور خاص در سفرنامة ابن‌جبیر منعکس شده است. همچنین دربارة شیعیان نیز گزارش‌های جالب توجه – هرچند گاهی همراه با تعصب - در کتاب آمده است.