نقد دیدگاه شرق‌شناسان قرن نوزدهم به کارکرد اجتماعی روحانیان عصر قاجار

از رویکرد نوشته‌ها و مطالعات غربیان دربارة وجوه گوناگون حیات فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی سرزمین‌های دیگر در قرن نوزدهم به عنوان «سنت شرق‌شناسانه» یاد می‌شود. شرق‌شناسان که گروه‌های متفاوتی، اعم از مامور سیاسی تا مسافر و محقق را شامل می‌شوند اجزای گوناگون جوامع شرقی را از نگاه و چارچوب سنت فکری خویش مطالعه و توصیف کرده‌اند.یکی از گرو‌ه‌های جامعة ایران که در قرن نوزدهم از سوی شرق‌شناسان مطالعه شده، روحانیان شیعی ایرانی بودند. به‌سبب تضاد اندیشه‌ای این دو گروه، یعنی روحانیان حافظ سنت در جامعة ایران و شرق‌شناسان دلبسته و مبلغ تجدد و مدرنیته، نوعی رویارویی بین آنان رخ داد.نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شرق‌شناسان روحانیان را به عنوان یک رقیب و دشمن فکری و سد نفوذناپذیر در مقابل تجدد مدنظر داشته و سعی کرده‌اند در چارچوب نظریة شرق‌شناسی، با یک نگاه تعمیم‌گرایانه و کل‌گرایانه، صفات غیرواقع و کارکردهای غیرواقعی را به این گروه منتسب کنند، هرچند نباید از دستاوردهای مطالعاتی این گروه در شناخت نسبی روحانیان دوره قاجار، مانند جایگاه، کارکردها، ضعف‌ها، و رابطة آنها با مردم غفلت کرد. هدف این تحقیق آن است که روحانیان را از دریچة نگاه شرق‌شناسان شناسایی و بررسی کند. روش تحقیق در این پژوهش، «توصیفی- تحلیلی» و روش جمع‌آوری اطلاعات «کتابخانه‌ای» است.