مقتل‌نگاری به مثابه پاسخی برای نیازهای فرقه‌ای؛ مطالعه موردی: «تسمیه‌ من قتل مع الحسین علیه‌السلام» اثر فضیل بن زبیر کوفی

فهم مولفه‌های روایت زیدیه از واقعه عاشورا از جمله موضوعاتی است که در حوزه تاریخ‌پژوهی اسلامی مطرح است. از این میان واکاوی روایت «فضیل بن زبیر کوفی» در کتاب «تسمیه‌ من قتل مع الحسین(ع)» به دلیل قدمت، تفردهای روایی و شخصیت ویژه مولف اهمیت ویژه‌ای دارد. این پژوهش به دنبال این پرسش است که فضیل با تدوین تسمیه‌ من قتل مع الحسین(ع)، در پی تحقق چه هدفی یا اهدافی بود؟ از این‌رو جستار پیش‌رو مبتنی بر تحلیل و مقایسه داده‌های مستخرج از منابع اصیل و متقدم برآن است تا ابتدا با مراجعه به منابع تاریخی، رجالی و حدیثی شخصیت فضیل بن زبیر را معرفی کرده و سپس ویژگی‌های سندی، ساختاری و محتوایی کتاب را ارائه کند و طی بازخوانی متن از رهاورد شناخت جریان‌های سیاسی و دینی مرتبط با آن عصر انگیزه‌های پنهان مولف را آشکار سازد. فضیل در جهت پاسخ به نیازهای فرقه‌ای آن روز زیدیان به طور هوشمندانه اقدام به انتخاب، تولید و چینش محتوای مورد نظر خود کرد و در این راستا به تهییج عواطف و جذب فرقه‌ای با تکیه بر یادآوری مظلومیت امام حسین(ع) و موضوع عاشورا پرداخت و با ادعای قیام به سیف امام سجاد(ع) در روز عاشورا در جهت تامین نیاز اندیشگانی زیدیه پیش رفت.

the method of al-maqtal as an answer to sectarian needs; case study: tasmīatu man qutila maʿa al-hussein (as) by fuḍail ibn zubair

understanding the components of zaidiyya’s narration of the event of ʿāshūrā is one of the topics that is considered in the field of islamic history. among these, the analysis of the narration of fuḍail ibn zubair in his book tasmīatu man qutila maʿa al-hussein (as) is of particular importance due to the age, narrative individuality and special character of the author. this research seeks to find out what purpose or goals were fuḍail aiming to achieve by formulating tasmīatu man qutila maʿa al-hussein (as)? therefore, the present essay is based on analysis and comparison of data extracted from original and original sources in order to first introduce the personality of fuḍail ibn zubair by referring to historical sources and then presenting the documentary, structural and content characteristics of the book and by rereading the text to identify political and religious currents related to that era, reveal the author’s hidden motivations. in order to respond to the sectarian needs of the zaydis of that day, fuḍail intelligently selected, produced and arranged his desired content, and in this regard, he began to stimulate emotions and attract sectarian groups by reminding imam hussein (as) and the issue of ʿāshūrā and by claiming to rise to the saif of imam sajjād (as) on the day of ’ashura he went ahead to meet the needs of zaydiya thinkers.