واکاوی بازتاب شرایط زمینه‌ای در تدوین تفاسیر روایی شیعی؛ مطالعه موردی مسئله نماز جمعه

در نگاه سطحی و ابتدایی به‌نظر می‌آید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان می‌دهد که مولفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تاثیرپذیری از شرایط زمینه‌ای در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نموده‌اند و دست به گزینش و چینش روایات زده‌اند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف و با کاربست مفهوم زمینه در نظریه‌های هرمنوتیک مولف‌محور، وجه تمایز این تفاسیر در مسئله نماز جمعه بررسی ‌می‌شود. آنچه بطور خاص‌تری این تفاسیر را در مسئله نماز جمعه متمایز می‌کند پرداختن به شرایط وجوب نماز جمعه در تفاسیر متاخر صافی و نورالثقلین است؛ امری که در تفاسیر متقدم و تفسیر برهان بحرانی دیده نمی‌شود. چرایی این تفاوت رویکرد با عنایت به هم‌زمانی دوران تالیف تفاسیر روایی متاخر با روی‌کارآمدن حکومت شیعی صفوی قابل ارزیابی است. تعلق خاطر بحرانی به بیان جنبه‌های بطنی و تاویلی آیات و علاقه بیشتر حویزی نسبت به بحرانی و فیض در طرح مباحث فقهی متناسب با آیات از دیگر زمینه‌های اثرگذار در این تمایز است. هم‌چنین، روحیات صوفیانه شخصیت فیض موجب شده تا وی صرفاً از منظر مسئله‌ای فقهی به این مسئله ننگرد که عبارات او در رساله‌ی زادالسالک و الفت نامه شاهدی بر این امر است

analysis the reflection of background conditions in compiling shia narrative interpretations; a case study of friday prayer problem

in a superficial view, it seems that the commentators in the narrative interpretations, without any struggling effort, have only collected narrations related to the words and expressions of the verses. contrary to this idea, the evidence shows that the authors of narrative interpretations, like other commentators, have been influenced by the background conditions in order to discover the meaning of the verses and have started to select and arrange the narrations. what specifically distinguishes these interpretations in the issue of friday prayer is the consideration of the conditions for the obligation of friday prayer in the later interpretations of ṣāfi and nūr al-thaqlain; this is not seen in the previous interpretations of critical argument. the reason for this difference in approach can be evaluated considering the simultaneity of the writing of later narrative commentaries with the emergence of the safavid shiite government. belonging to bahrani’s interest in expressing the esoteric and ta’wīl aspects of the verses and huwyzi’s greater interest than bahrāni and fayz in planning jurisprudential debates in accordance with the verses are other factors influencing this distinction. also, sufi characteristics of fayz’s personality has caused him to not look at this issue solely from the point of view of a jurisprudential issue, which his statements in zād al-sālik’s treatise and olfat-nāmeh are proof of this.