استخراج، شناسایی و مقایسه ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس گل، برگ، ساقه و سرشاخه گلدار بومادران کوهستانی (Achillea vermicularis Trin.)

بومادران کوهستانی با نام علمی achillea vermicularis trin. از خانواده asteraceae است. در طب سنتی ایران دم‌کرده این گیاه برای درمان بیماری‌هایی مثل آرتریت، گاستریت، آسم و انواع بیماری‌های کبدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این تحقیق برای اولین بار، ابتدا بذر بومادران کوهستانی از استان آذربایجان‌غربی جمع‌آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور کشت شد. به‌منظور بررسی و مقایسه کمّی و کیفی اسانس سرشاخه گلدار و هر یک از اجزای آن (گل، برگ و ساقه) به‌صورت مجزا، پس از جمع‌آوری گیاه در زمان اوج گلدهی، جدا کردن اندام‌ها و خشک کردن در سایه، اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس‌های حاصل با استفاده از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (gc/ms) مورد تجزیه کمّی و کیفی قرار گرفتند. بیشترین بازده اسانس (w/w نسبت به وزن خشک) از گل (53/0%) و برگ (52/0%) و کمترین بازده اسانس از ساقه (24/0%) بدست آمد. بازده اسانس کل سرشاخه گلدار نیز 43/0% بود. طبق این نتایج، اسانس‌گیری از گل‌های بومادران کوهستانی و حذف سایر اندام‌های هوایی (که برای برخی گونه‌های دیگر بومادران مرسوم است) منجر به هدر دادن مقدار زیادی اسانس موجود در برگ و ساقه شد. تعداد 29 ترکیب در اسانس‌ها شناسایی شد که 8،1-سینئول، پیپریتون و کامفور در همه اسانس‌ها به مقدار قابل‌توجه وجود داشتند. مقدار کامفور در اسانس‌ها از 1/4% (در اسانس ساقه) تا 2/19% در اسانس سرشاخه گلدار متغیر بود. کمترین مقدار 8،1-سینئول (3/3%) در اسانس ساقه و بیشترین مقدار آن (3/23%) در اسانس گل مشاهده شد. همچنین اسانس ساقه دارای کمترین مقدار پیپریتون (9/4%) و اسانس سرشاخه گلدار دارای حداکثر مقدار پیپریتون (4/26%) بود. همچنین تفاوت‌های ویژه‌ای بین اسانس اندام‌های مختلف دیده ‌شد. حضور برخی ترکیب‌ها مثل 1/31% هپتادکان، 6/18% هگزادکانول، 5/4% n-هنی کوسان و 1/3% n-اکتادکان فقط در اسانس ساقه، 6/13% جرماکرن d در اسانس سرشاخه گلدار از دیگر تفاوت‌های اسانس اندام‌های مختلف بومادران کوهستانی بود.