مقایسه خصوصیات مورفولوژیک و فیتوشیمیایی جمعیت‌های مختلف آویشن کوهی (Thymus Kotschyanus Boiss. & Hohen.) با نمونه‌هایی از آویشن باغی (Thymus Vulgaris L.)

آویشن یکی از مهمترین گیاهان دارویی ایران است که به‌دلیل داشتن دو ترکیب تیمول و کارواکرول دارای خواص دارویی ضد میکروبی، ضد باکتریایی و ضد نفخ می‌باشد. در این تحقیق 13 جمعیت آویشن کوهی (thymus kotschyanus boiss. & hohen.) و 9 ژنوتیپ آویشن باغی (thymus vulgaris l.)، جمع‌آوری شده از نقاط مختلف ایران، در ایستگاه شهید فزوه وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. صفات مورد مطالعه در طول فصل رشد عبارت بودند از: طول گل، طول غنچه، وزن سنبله، ارتفاع ساقه، سطح برگ، طول و عرض برگ، بزرگترین و کوچکترین قطر تاج پوشش، تعداد گل در سنبله، طول سنبله، مرحله شروع گلدهی، 50% و 100% گلدهی، عملکرد تر و خشک بوته و درصد اسانس. همچنین درصد تیمول و کارواکرول با استفاده از روشهای gc و gc/ms محاسبه گردید. نتایج حاصل از مقایسه میانگین صفات نشان داد که تنوع ژنتیکی کافی برای کلیه صفات اندازه‌گیری شده وجود داشت. در این تحقیق بالاترین میزان تولید در گونه آویشن باغی بدست آمد و ژنوتیپ آویشن باغی استان اصفهان با میزان تولید 2200 کیلوگرم در هر هکتار بالاترین مقدار را به خود اختصاص داد. بیشترین میزان تولید ماده خشک آویشن کوهی نیز متعلق به جمعیت آذربایجان‌غربی با تولید 1640 کیلوگرم در هکتار بود. درصد اسانس آویشن کوهی از 42/0% تا 17/2% و در آویشن باغی از 42/0% تا 75/1% متغیر بدست آمد. درصد ترکیب تیمول در آویشن کوهی از 63/4% تا 52/74% و درصد کارواکرول از 3% تا 24/78% و در آویشن باغی درصد تیمول از 53/32% تا 75/79% و درصد کارواکرول از 74/5% تا 16/53% متغیر بود. تجزیه خوشه‌ای، ژنوتیپ‌های مورد بررسی را در 4 گروه مجزا قرار داد. گروه اول، دوره رشدی طولانی‌تری داشتند. گروه دوم، دارای عرض برگ، طول غنچه و وزن سنبله بالاتری بودند. گروه سوم، از عرض برگ و درصد تیمول نسبتاً بالا و تعداد سنبله بالا برخوردار بودند؛ درنهایت گروه چهارم، از نظر درصد اسانس، درصد تیمول و همچنین عملکرد تر و خشک اندام هوایی نسبت به سایر گروه‌ها برتری داشتند. در مجموع نتایج بدست آمده حکایت از وجود پتانسیل ژنتیکی مناسبی از لحاظ کلیه صفات در ژرم‌پلاسم آویشن مورد مطالعه داشت که می‌توان از آن در برنامه‌های اصلاحی حداکثر استفاده را بعمل آورد.