بررسی کمّیت و کیفیت اسانس thymus lancifolius celak. در شرایط رویشگاهی و مزرعه

سابقه و هدف: گونه آویشن (thymus lancifolius celak.) یکی از گونه‌های انحصاری جنس آویشن در ایران است که به‌علت داشتن ترکیبات فنولی بالا، از ارزش اقتصادی و دارویی زیادی برخوردار است .با در نظر گرفتن برداشت بی‌رویه از رویشگاه‌های آویشن، کم بودن میزان تولید و استاندارد نبودن کمّیت و کیفیت مواد موثره به‌علت تنوع بالای ژنتیکی آویشن، اهلی کردن گونهt. lancifolius celak. و استانداردسازی آن از اهداف این مطالعه است. در این راستا، کمّیت و کیفیت اسانس این گونه آویشن در شرایط طبیعی و زراعی بررسی و مقایسه شد.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی تاثیر عوامل محیطی بر عملکرد کمّی و کیفی اسانس گونه t. lancifolius celak. در شرایط زراعی و رویشگاهی (پنج رویشگاه رزن، اسدآباد، همدان، ملایر و تویسرکان)، این گونه در ایستگاه اکباتان همدان، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار از طریق تکثیر بذر کاشته شد. اسانس گیاهان در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب استخراج و ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس به‌‌وسیله دستگاه‌های gc و gc/ms اندازه‌گیری و شناسایی گردید.نتایج: مقایسه درصد اسانس جمعیت‌های t. lancifolius بیانگر آن است که در رویشگاه با هم اختلاف معنی‌داری دارند، به‌طوری که رویشگاه اسدآباد دارای بیشترین درصد اسانس (3.85%) و رویشگاه ملایر دارای کمترین درصد اسانس (1.94%) بود. میزان اسانس جمعیت‌ها در مزرعه هم اختلاف معنی‌داری داشتند، به‌طوری که بیشترین درصد اسانس (4.18%) مربوط به جمعیت اسدآباد و کمترین آن مربوط به ملایر بود (1.78%). در جمعیت اسدآباد و تویسرکان، درصد اسانس مزرعه از رویشگاه بیشتر بود اما در جمعیت‌های رزن، همدان و ملایر نمونه‌های رویشگاهی درصد اسانس بالاتری داشتند. ترکیبات تشکیل‌دهنده در همه جمعیت‌ها هم در شرایط رویشگاه و هم در شرایط زراعی تقریباً مشابه بود اما در نوع ترکیبات غالب و نیز میزان آنها تفاوت‌ داشتند. نتیجه حاصل از تجزیه خوشه‌ای مواد موثره مهم اسانس در پنج جمعیت مورد مطالعه، نشان‌دهنده وجود دو نوع تیپ شیمیایی (کموتایپ) شامل تیمول (کموتایپ 1) و ژرانیول/ژرانیل استات (کموتایپ 2) در دو شرایط مزرعه و رویشگاه بود. در اسانس چهار جمعیت t. lancifolius مربوط به کموتایپ 1، ترکیب‌های اصلی شامل تیمول (رویشگاه: 71.4%-52.2%، مزرعه: 68.1%-49.4%)، کارواکرول (رویشگاه: 23.5%-4.5%، مزرعه: 25.5%-3.9%)، پارا-سیمن (رویشگاه: 6.1%-4.3%، مزرعه: 6.6%-4.6%) و گاما-ترپینن (رویشگاه: 9.3%-3.9%، مزرعه: 8.9%-5.7%) بودند. در این کموتایپ بیشترین میزان تیمول (71.4%) در رویشگاه همدان و بیشترین مقدار ترکیبات فنولی (80%) در رویشگاه ملایر مشاهده شد. در جمعیت رزن مربوط به کموتایپ 2، مواد موثره شامل ژرانیول (رویشگاه: 52.1%، مزرعه 35.8%)، ژرانیل استات (رویشگاه: 22%، مزرعه: 16%)، لینالول (رویشگاه: 6.3%، مزرعه: 14.7%) و تیمول (رویشگاه: 7%، مزرعه: 12%) ترکیب‌های عمده اسانس را تشکیل دادند.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج حاصل از بررسی کمّیت و کیفیت اسانس جمعیت‌های مختلف t. lancifolius celak.، می‌توان دو کموتایپ اصلی شامل کموتایپ تیمول و کموتایپ ژرانیول/ژرانیل استات را برای اهلی کردن و کشت این گونه در استان همدان معرفی کرد تا ضمن استفاده از آنها در صنایع دارویی از تخریب رویشگاهای آویشن جلوگیری بعمل آورد.

essential oil contenet and composition of thymus lancifolius celak. in habitat and field conditions

background and objectives: thymus lancifolius celak. is one of the exclusive species of thyme genus in iran, possessing high economic and medicinal value due to its high phenolic compounds. considering the indiscriminate harvesting from thyme habitats, low production and non-standard quantity and quality of bioactive ingredients due to the high genetic diversity of thyme, the domestication of t. lancifolius celak. species and its standardization is one of the goals of this study. in this regard, the quantity and quality of this species’ essential oil (eo) were investigated and compared in habitat and field conditions.methodology: in order to investigate the effects of environmental factors on the quantitative and qualitative production of t. lancifolius celak. in the field and habitat conditions (five habitats of rezen, asadabad, hamedan, malayer, and toyserkan), this species was planted in the ekbatan station through seed propagation, in the form of a complete randomized block design with three replications. the eo of plants at the full flowering stage were extracted using the hydrodistillation method, and the chemical compounds of eo were measured and identified by gc and gc/ms devices.results: the comparison of the eo percentage of t. lancifolius populations shows that there is a significant difference in the habitat, so the asadabad habitat had the highest eo percentage (3.85%), and the malayer habitat had the lowest eo (1.94%). the amount of eo of the populations in the field also has a significant difference, so the highest percentage of eo (4.18%) is related to the asadabad population and the lowest is related to malayer (1.78%). in the populations of asadabad and toyserkan, the percentage of eo from the field was more than that of the habitat, but in the populations of razan, hamedan, and malayer, the higher eo belongs to the habitat. compounds in all populations are almost similar in habitat and field conditions but differ in the type of dominant compounds and their amount. the result of the cluster analysis of the important bioactive constituents of the eo in the five studied populations indicates the existence of two types of chemical types (chemotypes), including thymol (chemotype 1) and geraniol/geranyl acetate (chemotype 2) in both field and habitat conditions. in the eo of four populations of t. lancifolius related to chemotype 1, the main compounds include thymol (habitat: 52.2-71.4%, field: 49.4-68.1%), carvacrol (habitat: 4.5-23.5%, field: 3.9-25.5%), p-cemen (habitat: 4.3-6.1%, field: 4.6-6.6%), and γ-terpinene (habitat: 3.9-9.3%, field: 5.7-8.9%). in this chemotype, the highest amount of thymol (71.4%) was observed in the hamedan habitat, and the highest amount of phenolic compounds (80%) was found in the malayer habitat. in the razan population related to chemotype 2, bioactive constituents including geraniol (habitat: 52.1%, field35.8%), geranyl acetate (habitat: 22%, field: 16%), linalool (habitat: 6.3%, field: 14.7%), and thymol (habitat: 7%, farm: 12%) formed the main compounds of the eo.conclusion: according to the results of examining the quantity and quality of eo of different populations of t. lancifolius celak., two main chemotypes, including the thymol chemotype and the geraniol/geranyl acetate chemotype, can be introduced for the domestication and cultivation of this species in hamadan province to prevent the destruction of thyme plants while using them in the pharmaceutical industry.