دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی شهرستان پاسارگاد در استان فارس

سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر می‌شود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند به‌صورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگ‌ها و روش های کاربرد و زمینه درمانی گیاهان مذکور در شهرستان پاسارگاد استان فارس انجام شد. در این شهرستان، استفاده از داروهای گیاهی به‌ویژه با وجود عشایر ایل باصری سنتی رایج است.مواد و روش‌‌ها: برای شناخت از عوامل موثر بر تمایز و تفکیک منطقه از قبیل شرایط اکولوژیکی، فرهنگی، تاریخی و کاربری اراضی، ابتدا بازدید میدانی از منطقه پاسارگاد انجام شد. اطلاعات اتنوبوتانی با استفاده از پرسش‌نامه نیمه‌ساختاریافته و مصاحبه‌ با افراد مطلع انجام شده است. در مجموع 101 مطلع در مطالعه مشارکت داده شدند. پس از تقسیم‌بندی منطقه به دو بخش مرکزی (سعادشهر) و مادرسلیمان و استفاده از اطلاعات راهنماهای محلی، مناطق هدف برای نمونه‌برداری نیز مشخص شدند. اطلاعات جمعیت‌شناختی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی و ثبت شده در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونه‌های دارویی است. در این راستا، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمع‌آوری و مصاحبه‌های لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی، دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از نرم‌افزار (excel 2021) طبقه‌بندی شد. شاخص‌های کمّی که در مطالعات اتنوبوتانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، امکان انتخاب مهمترین گونه‌های گیاهان دارویی را برای انجام پژوهش‌های دارویی فراهم می‌نماید. در همین راستا، تجزیه‌وتحلیل کمّی اطلاعات اتنوبوتانی دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از شاخص‌هایی شامل فراوانی نسبی نقل قول‌ها (rfc)، ارزش استفاده (uv)، اهمیت فرهنگی (ci) و شاخص اجماع مطلعان (icf) انجام شد.نتایج: گیاهان جمع‌آوری شده متعلق به 18 خانواده بودند که بیشترین فراوانی به‌ترتیب مربوط به خانواده‌های lamiaceae، apiaceae، asteraceae، amaryllidaceae، rosaseae، fabaceae و malvaceae بود. رایج‌ترین شکل مصرف داروهای گیاهی به‌صورت جوشانده (30%) و پس از آن دم کرده (30%) و پختن (15%) بود. بیشترین اندام دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه، به‌ترتیب مربوط به برگ و گل با 44% و 21% بود. براساس یافته‌های این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل قول (rfc) را آویشن شیرازی، stachys inflate و prangos ferulacea به خود اختصاص دادند. گیاهان با بیشترین شاخص اهمیت فرهنگی در منطقه شامل گونه‌هایی بودند که نشان‌دهنده اهمیت بالای آنها در فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در منطقه هستند. مردم محلی منطقه از دو گونه zataria multiflora و matricaria chamomilla استفاده می‌کردند. بیماری‌های ثبت شده و کاربردهای سنتی از گیاهان دارویی براساس طبقه‌بندی بین‌المللی مراقبت‌های اولیه (icpc-2) کلاس‌بندی شدند. شاخص icf در 9 طبقه بیماری با استفاده از گزارش استفاده و تعداد گونه مورد استفاده برای هر طبقه بیماری محاسبه گردید. بدین صورت که 9 دسته بیماری شامل گوارشی (gas-d)، تنفسی (res-r)، عصبی (ner-n)، پوست و مو (der-s)، عمومی و نامشخص (oth-a)، اورولوژی و کلیه (uro-u)، غدد درون ریز/ متابولیک و تغذیه ((met-t، بیماری‌های زنان (gyn-x) و قلبی عروقی (car-k) تعیین شد. بیشترین میزان icf مربوط به سه گروه بیماری‌های گوارشی، تنفسی و عصبی با مقدار icf (0.92) بود.نتیجه‌گیری: سطح بالای icf بیماری‌های گوارشی، به دلیل گزارش استفاده بالای گیاهان zataria multiflora،carum copticum، stachys inflate، prangos ferulaceae، pistacia atlantica و glycyrrhiza glabra برای اختلالات گوارشی است. رتبه دوم icf بیماری‌های تنفسی تحت تاثیر گزارش استفاده بالای گونه‌های گیاهی zataria multiflora، achillea eriophora، althaea officinalis، malva sylvestris، salvia officinalis و stachys lavandulifolia می‌باشد. همچنین گزارش استفاده بالای گونه‌های گیاهی matricaria chamomilla، salvia officinalis، rosa damaescena و ballota oucheri دلیل رتبه بالای بیماری‌های عصبی در این منطقه است. این موضوع دلیلی بر استفاده گسترده از گیاهان دارویی این منطقه برای درمان این بیماری‌هاست که می‌تواند دلایل اکولوژیکی و جامعه‌شناختی داشته باشد.

ethnobotanical knowledge of medicinal plants of pasargad county, fars province

background and objectives: recording ethnobotanical knowledge of medicinal plants preserves the scientific heritage of medicinal and aromatic plants. this unique and valuable knowledge has long been passed down from generation to generation but is eroded as societies modernize. in this regard, the present study was conducted to identify medicinal plants used by residents. it also identified cultures, methods of use, and the therapeutic context of the mentioned plants in pasargad county. in this region, herbal medicines are common, especially with the basri nomadic tribe.methodology: to understand the factors affecting the differentiation and segregation of the region, such as ecological, cultural, historical, and land use conditions, a field visit was first conducted in the pasargad region. ethnobotanical information was obtained using a semi-structured questionnaire and interviews with knowledgeable people. a total of 101 informants participated in the study. the target areas for sampling were determined after dividing the region into two central parts (saadshahr) and madras sulaiman based on local guides’ information. demographic information about people, such as education, gender, age group, and registered status, was considered. this research seeks local knowledge and traditional applications for identifying medicinal samples. in this regard, information was collected from native people of the region, attars, and knowledgeable people about traditional medicine and medicinal plants. the necessary interviews were conducted. to quantitatively examine the ethnobotanical information, the indigenous knowledge of medicinal plants was classified using software (excel 2021). quantitative indices used in ethnobotanical studies allow the selection of the most influential species of medicinal plants for conducting medicinal research. in this regard, a quantitative analysis of the ethnobotanical information of local knowledge of medicinal plants based on indicators including the relative frequency of citations (rfc), usage value (uv), cultural importance (ci), and the consensus index of informants (icf) is carried out.results: the collected plants belonged to 18 families, the most abundant of which were lamiaceae, apiaceae, asteraceae, amaryllidaceae, rosaceae, fabaceae, and malvaceae families. the most common herbal medicine consumption method was boiled (30%), followed by infusion (30%) and cooking (15%). the most used medicinal parts of plants in this region were leaves and flowers, with 44% and 21%, respectively. according to this study, shirazi thyme, stachys inflate, and prangos ferulacea had the highest relative frequency of citations (rfc). plants with the highest index of cultural importance in the region included species that show their high importance in the culture of using medicinal plants. the region’s local people used two species, zataria multiflora and matricaria chamomilla. recorded diseases and traditional remedies from medicinal plants were classified according to the international classification of primary care (icpc-2). the icf index was calculated in 9 disease classes based on the usage report and the number of species applied to each disease class. thus, nine categories of diseases, including digestive (gas-d), respiratory (res-r), nervous (ner-n), skin and hair (der-s), general and unspecified (oth-a), urology and kidney (uro-u), endocrine/metabolic and nutrition (met-t, gynecological diseases (gyn-x), cardiovascular (car-k) were determined. the highest amount of icf is related to three groups of gastrointestinal diseases. it was respiratory and nervous with an icf value (of 0.92).conclusion: high icf of digestive diseases is due to the high ur of zataria multiflora, carum copticum, pistacia atlantica, mentha longifolia, and glycyrrhiza glabra for digestive disorders. the second rank of icf of respiratory diseases is related to the high ur of zataria multiflora, achillea eriophora, and stachys lavandulifolia.