بررسی کمّی وکیفی اسانس nepeta crassifolia boiss. & buhse در رویشگاه‌های طبیعی و شرایط مزرعه در استان آذربایجان‌شرقی

پونه‌سای البرزی (nepeta crassifolia boiss. & buhse) از خانواده lamiaceae، گونه‌ای معطر با خاصیت دارویی بوده که بومی و انحصاری ایران است. برای اجرای این تحقیق، بذرها و اندام‌های هوایی این گیاه از شش منطقه مختلف در استان آذربایجان‌شرقی جمع‌آوری گردید. اندام‌های هوایی پس از خشک شدن به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شده و ترکیب‌های موجود در آنها توسط دستگاه‌های gc و gc/ms شناسایی شدند. همچنین در سال بعد، بذرهای جمع‌آوری شده، پس از نشاء در گلخانه، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه کشت شدند. در سال دوم سرشاخه‌های گلدار برداشت و پس از خشک شدن، اسانس‌گیری شدند. بررسی کمّی اسانس نمونه‌های رویشگاه‌های طبیعی و مزرعه نشان داد که درصد اسانس در نمونه‌های رویشگاه طبیعی با همدیگر اختلاف معنی‌داری داشته و بیشترین مقدار اسانس متعلق به منطقه مرند بود، در حالی که اسانس‌های بدست آمده از نمونه‌های کشت‌شده در مزرعه با همدیگر اختلاف معنی‌داری نداشتند. نتایج ارزیابی‌ها بیانگر این بود که ترکیب‌های نپتالاکتون i (4aα, 7α, 7aα) و ii (4aα, 7α, 7aβ)، گلوبولول، جرماکرون b، کاریوفیلن اکساید و 8،1-سینئول اجزای اصلی اسانس n. crassifolia را تشکیل داده و بیشترین مقدار نپتالاکتون های i و ii در شرایط رویشگاه طبیعی (به‌ترتیب 69% و 21.7%) و مزرعه (به‌ترتیب 27.3% و 51.5%)، متعلق به منطقه میشو در مرند بوده‌است. گیاهان منطقه سراب نیز در شرایط رویشگاه طبیعی و مزرعه در مقایسه با سایر نمونه‌ها بیشترین میزان نپتالاکتون ii را به خود اختصاص داده و بالاترین مقدار ترکیب 8،1-سینئول (21.8%) در اسانس نیز از نمونه گیاهی رویشگاه طبیعی منطقه خریل بدست آمد.

essential oil content and composition of nepeta crassifolia boiss. & buhse under natural habitats and cultivated conditions in east azarbaijan province

nepeta crassifolia boiss. & buhse, from lamiaceae family, is an aromatic species with medicinal properties which is endemic to iran. the seeds and aerial parts of this plant were collected from six different regions of east azerbaijan province. after drying, the plant aerial parts essential oil was obtained by hydrodistillation and their compounds were identified by gc and gc/ms. the collected seeds, after producing greenhouse seedlings, were planted in the field in a randomized complete block design with three replications. in the second year after planting, the flowering shoots were harvested, dried, and distilled. the results showed that there was significant differences among essential oil percentage of natural habitat samples which the highest amount belonged to marand region, but the farm essential oil samples did not differ with each other significantly. the compounds nepetalactone i (4aα, 7α, 7aα) and ii (4aα, 7α, 7aβ), globulol, germacrene b, caryophyllene oxide, and 1,8-cineole were identified as the main essential oil compounds of this species. the highest amount of nepetalactone i or ii under the natural habitat (69% and 21.7%, respectively) and field (27.3% and 51.5%, respectively) conditions belonged to misho region in marand. sarab region also had the highest amount of nepetalactone ii under the natural habitat and farm conditions compared to the other samples. the highest amount of 1,8-cineole (21.8%) in the oil was also obtained from the natural habitat of kharil region.