اثر تراکم‌های مختلف کشت و تغذیه با کود‌های آلی بر بازده، عملکرد و ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه دارویی satureja mutica fisch. & c. a. mey. در شرایط دیم

مرزه موتیکا (satureja mutica fisch. & c. a. mey.) یکی از گونه‌های مرزه بومی ایران است که به دلیل میزان بالای اسانس و ترکیب‌ فنلی تیمول بسیار موردتوجه قرار گرفته ‌است. تعیین مناسب‌ترین و بهترین تراکم کاشت و همچنین حاصلخیزی خاک اهمیت زیادی در افزایش عملکرد کمّی و کیفی تولید گیاهان دارویی دارد. در این تحقیق به‌منظور بررسی اثر تراکم گیاهی و تغذیه با کود‌های آلی بر عملکرد کمّی و کیفی اسانس مرزه موتیکا در شرایط دیم، آزمایشی به‌صورت کرت‌های خرد شده بر پایه بلوک‌های کامل تصادفی در 3 تکرار در سال‌های زراعی 1396– 1399 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان کرمانشاه انجام شد. عامل اصلی شامل 3 تیمار کودی و عامل فرعی 3 تراکم (2.66، 4 و 8 بوته در متر‌مربع) در ردیف‌هایی با فاصله 50 سانتی‌متر و با 3 فاصله کاشت (25، 50 و 75 سانتی‌متر) بودند. اندام هوایی گیاهان در زمان گلدهی کامل برداشت و به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شد. بازده اسانس‌ بر حسب وزن خشک گیاه محاسبه و ترکیب‌های شیمیایی آن با استفاده از کروماتوگرافی گازی (gc) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (gc/ms) شناسایی شدند. نتایج نشان داد که بازده و ترکیب‌های شیمیایی اسانس بین سال‌ها تفاوتی نشان ندادند. بین تیمارهای کودی برای بازده و عملکرد اسانس و ترکیب‌های تیمول و کارواکرول و سایر ترکیب‌های شیمیایی اسانس در سطح 1% تفاوت معنی‌دار وجود داشت. بین تراکم‌های کاشت فقط برای عملکرد اسانس تفاوت معنی‌دار وجود داشت. تیمول با تیمار کاه غنی شده ودر مرحله بعدی با کود گاوی پوسیده رابطه مثبتی داشت و بیشترین مقدار آن (53.2%) در تیمار کاه غنی شده مشاهده شد. کارواکرول با تیمار کود دامی پوسیده ارتباط مثبت داشت و بیشترین مقدار آن (9.2%) در این تیمار بدست آمد.

Effects of different planting densities and feeding with organic fertilizers on percentage, yield, and essential oil chemical composition in Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. under rainfed conditions

Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. is one of the native savory species of Iran that has received much attention due to its high essential oil content and phenolic compound of thymol. Determination the most suitable and best planting density as well as soil fertility is very important in increasing the quantitative and qualitative yield of medicinal plants. In this study, to investigate the effects of plant density and feeding with organic fertilizers on quantitative and qualitative yield of essential oils in Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. under rainfed conditions, an experiment was conducted as split plots in a randomized complete block design with 3 replications in the Research and Education Center of Agriculture and Natural Resources of Kermanshah province in 3 crop years (20182020). The main factor included 3 fertilizer treatments and the subfactor was 3 densities (2.66, 4, and 8 plants per square meter) in rows with a distance of 50 cm and with 3 planting distances (25, 50, and 75 cm). Plant aerial parts were harvested at full flowering stage and their essential oil (EO) was extracted by hydrodistillation method. EO yield was calculated according to the plant dry weight and its chemical compounds were identified using GC and GC/MS. The results showed that percentage and EO chemical composition did not show any difference between the years. There was a significant difference between the fertilizer treatments for the percentage and EO yield and thymol, carvacrol, and other EO chemical compounds at the level of 1%. There was a significant difference between the planting densities only for EO yield. Thymol had a positive relationship with the treatments of enriched straw and then rotten cow manure and the highest amount (53.2%) was observed in the enriched straw treatment. Carvacrol with the highest amount of 9.2%, showed a positive relationship with the rotten cow manure treatment.