بررسی کمّی و کیفی اسانس اندام‌های مختلف گیاه دارویی مورتلخ (salvia mirzayanii rech. f. & esfand.)

گیاه مورتلخ (salvia mirzayanii rech. f. & esfand.) یکی از گونه‌های دارویی تیره نعناع (lamiaceae) است که تنها در ایران به‌صورت خودرو رشد می‌کند. در این پژوهش، اندام‌های مختلف (برگ، گل، ساقه و گیاه کامل) گیاه مورتلخ در فروردین سال 1397 از منطقه خُنج استان فارس جمع‌آوری شده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیب‌های شیمیایی موجود در آنها مورد مطالعه قرار گرفتند. اسانس نمونه‌ها به روش تقطیر با آب استخراج و ترکیب‌های شیمیایی آنها با دستگاه گاز کروماتوگرافی (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (gcms) شناسایی گردید. عملکرد اسانس اندام‌های مختلف برگ، گل، ساقه و گیاه کامل به‌ترتیب 3.2، 2.6، 0.4 و 2.3 درصد (وزنی به وزنی) بدست آمد. بیشترین اجزای شیمیایی شناسایی شده در گیاه کامل و گل (26 ترکیب) و کمترین آنها در ساقه (23 ترکیب) ملاحظه گردید. نتایج آنالیز ترکیب‌های اسانس نشان داد که آلفا ترپینیل استات، لینالول، 8،1سینئول، بتااودِسمول، دلتاکادینن و آلفاترپینئول اجزای اصلی اسانس برگ بودند. ترکیب‌های عمده اسانس گل شامل دلتاکادینن، آلفاترپینیل استات، لینالول، بتااودسمول و گاماکادینن بودند. در اسانس ساقه ترکیب‌های آلفاترپینیل استات، لینالول، لینالول استات، 8،1سینئول و آلفاترپینئول به فراوانی دیده شد. در اسانس گیاه کامل دلتاکادینن، آلفاترپینیل استات، لینالول، 8،1سینئول، گاماکادینن و آلفاترپینئول بیشترین ترکیب‌های اسانس را به خود اختصاص دادند. وجود تنوع شیمیایی در اسانس گیاه کامل و اندام‌های مختلف این گیاه می‌تواند برای صنایع دارویی، غذایی و آرایشی بهداشتی و نیز به‌نژادگران گیاهان دارویی در انتخاب اندام مناسب برای مصرف و اهداف اصلاحی مورد توجه قرار گیرد.

A study on the quality and quantity of essential oil from different plant organs of Salvia mirzayanii Rech.F. & Esfand.

Salvia mirzayanii Rech. F. & Esfand. is one of the medicinal species of the Lamiaceae family, growing wild only in Iran. In this study, different plant organs (leaf, flower, stem and whole plant (=aerial parts)) were collected from the Khonj region of Fars province in March 2018 and studied for their essential oil content and chemical composition. The essential oil of samples was extracted by hydrodistillation and analyzed by gas chromatography (GC) and gas chromatographymass spectrometry (GCMS). The essential oil yield of leaf, flower, stem and aerial parts was obtained to be 3.2, 2.6, 0.4 and 2.3% (w/w), respectively. The highest number of identified chemical components was observed in aerial parts and flowers (26 compounds) and the least in stem (23 compounds). The results of essential oil compound analysis revealed that αterpinyl acetate, linalool, 1,8cineol, βeudesmol, δcadinene, and αterpineol were the main compounds in the leaf essential oil. The main compounds of flower essential oil were included δcadinene, αterpinyl acetate, linalool, βeudesmol, and γcadinene. Compounds αterpinyl acetate, linalool, linalool acetate, 1,8cineol, and αterpineol were abundantly found in the stem essential oil. The main compounds in the essential oil of aerial parts were δcadinene, αterpinyl acetate, linalool, 1,8cineol, γcadinene, and αterpineol. The presence of chemical diversity in the essential oil of the whole plant and its various organs could be considered for pharmaceutical, food and cosmetic industries as well as for the plant breeders in selecting the appropriate organs for consumption and breeding purposes.