ارزیابی قابلیت مراتع کوهستانی درمیان خراسان جنوبی برای بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی بر مبنای شاخص‌‌های اکولوژیکی و تکیه بر دانش بومی بهره‌‌برداران

بهره‌‌برداری از گیاهان ‌دارویی بر مبنای اصول اکولوژیک، یکی از جنبه‌‌های استفاده‌‌های چندمنظوره از مراتع است. از این‌رو، قابلیت مراتع کوهستانی درمیان در شرق کشور، برای بهره‌‌برداری از گیاهان ‌دارویی، مورد ارزیابی قرار گرفت. برای این منظور، علاوه‌بر شاخص‌‌های اکولوژیکی، شاخص‌‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط ‌زیستی مرتبط با دانش بومی نیز مدنظر قرار گرفت. در این ارتباط، آماربرداری از پوشش گیاهی، در داخل 60 پلات دو متر‌مربعی که به فواصل 20 متر از یکدیگر در امتداد ترانسکت‌‌های200 متری مستقر شده بودند، انجام شد و سهم گونه‌های دارویی در ترکیب گیاهی محاسبه گردید. محدودیت‌‌ها و پتانسیل‌‌های منطقه نیز برای بهره‌‌برداری از گیاهان ‌دارویی، از دیدگاه بهره‌‌برداران و کارشناسان، با طراحی مجموعه سوالات، در قالب طیف لیکرت ارزیابی شد. از تلفیق نقشه‌‌ها در محیط gis و بر مبنای رویکرد عامل محدودکننده فائو، نقشه نهایی شایستگی برای بهره‌برداری از گیاهان‌ دارویی بر اساس درجات شایستگی خوب، متوسط، کم و غیرشایسته تهیه گردید. نتایج نشان داد که 50.11%(6367.83 هکتار) و 49.89% (6341.44 هکتار) از مراتع، به‌ترتیب دارای شایستگی متوسط و کم برای بهره‌‌برداری بودند. درصد پوشش تاجی، بیشترین سهم محدود‌کنندگی شایستگی تیپ‌های گیاهی را داشت که در این شرایط، جهت حفاظت خاک و بهبود وضعیت مرتع، برداشت گیاهان دارویی، کمتر توصیه می‌‌شود. خرید تضمینی گیاهان ‌دارویی از بهره‌‌برداران و ارائه آموزش‌‌های لازم به آنها در مورد جنبه‌‌های مختلف این حرفه، نیز منجر به افزایش قابلیت این نوع بهره‌‌برداری در مراتع خواهد شد. بر همین اساس، در طراحی دستورالعمل تعیین شایستگی مراتع برای بهره‌‌برداری از گیاهان ‌دارویی، باید به آنها توجه بیشتری شود.

Assessment of the ability of mountain rangelands of Darmiyan in South Khorasan to exploit medicinal plants based on ecological characteristics and relying on indigenous knowledge of exploiters

The utilization of medicinal plants based on the ecological principles is one of the aspects of multipurpose use of rangelands. Therefore, the capability of Darmiyan mountain rangelands in the east of the country to exploit medicinal plants was evaluated. For this purpose, in addition to the ecological indicators, the economic, social, and environmental indicators related to the indigenous knowledge were also considered. In this regard, the vegetation inventory was performed inside the 60 twosquaremeter plots located at a distance of 20 m from each other along the 200meter transects, and the share of medicinal species in the plant composition was calculated. The limitations and potentials of the region to exploit the medicinal plants were also evaluated from the point of view of exploiters and experts by designing a set of questions in the form of Likert scale. The final suitability map to exploit the medicinal plants based on the good, medium, low, and nonsuitable degrees of suitability was prepared by integrating the maps in the GIS and based on the FAO limiting factor approach. The results showed that 50.11% (6367.83 ha) and 49.89% (6341.44 ha) of the rangelands had medium and low suitability for exploitation, respectively. The canopy percentage had the highest share of limiting the suitability of plant types, in which the harvest of medicinal plants is less recommended to protect the soil and improve the rangeland conditions. The guaranteed purchase of medicinal plants from the exploiters and providing them with the necessary training on various aspects of this profession, will also increase the capability of this type of rangelands exploitation. Accordingly, they should be given more attention in designing the instructions to determine the rangelands suitability to exploit the medicinal plants.