بررسی تنوع ژنتیکی توده‌های مرزه تابستانی (satureja hortensis l.) براساس صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی

مرزه تابستانی (satureja hortensis l.) گیاهی معطر از تیره نعناعیان بوده و با داشتن ترکیب‌هایی ازجمله تیمول و کارواکرول به‌عنوان ترکیب‌های آنتی‌اکسیدان و آنتی‌میکروب، در صنایع غذایی و دارویی استفاده می‌شود. در این پژوهش تنوع صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی در بین توده‌های ایرانی و خارجی مرزه که در شرایط مزرعه کشت شده بود، بررسی شد. بذر توده‌های مختلف در سال 1398 در شهر اردبیل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردید. صفات مورد بررسی، تعداد میانگره، تعداد شاخه‌، تعداد روز تا جوانه‌زنی بذر، نسبت طول به عرض برگ، قطر طوقه، وزن خشک اندام هوایی، وزن تر برگ، تعداد گل در هر بوته، طول دم‌گل‌آذین، وزن هزاردانه، وزن خشک گل، تعداد روز تا رسیدن بذرها، محتوای کلروفیل a، b و کاروتنوئید و فلاونوئید بودند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشترین تعداد میانگره (10.33)، تعداد شاخه (24.43) و وزن خشک گل (3.33 میلی‌گرم) در توده‌ خوزستان بود. بیشترین میزان همبستگی بین وزن خشک اندام هوایی و وزن هزاردانه (92/0=r) مشاهده شد. تجزیه خوشه‌ای، توده‌های مورد بررسی را در چهار گروه طبقه‌بندی نمود. گروه اول شامل توده‌های آذربایجان‌غربی، قزوین، تهران، کردستان، لرستان، خراسان رضوی و ایتالیا، گروه دوم شامل توده‌های تاجیکستان، مجارستان، ارمنستان، رومانی، رومانی 2، خوزستان، یونان، روسیه، گرجستان و خراسان شمالی بود. گیلان و یزد و همچنین ازبکستان به‌ترتیب در گروه سوم و چهارم قرار گرفتند. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که 7 عامل توانستند 86.59% از واریانس کل را توجیه کنند. براساس نتایج این تحقیق، توده‌های مختلف ایرانی و خارجی مرزه دارای تنوع ژنتیکی بالایی بوده و این تنوع می‌تواند در برنامه‌های اصلاحی استفاده شود. در مجموع، توده‌ها‌ی خوزستان، یونان و ازبکستان از نظر عملکرد توصیه می‌شود.

Evaluation of genetic diversity of summer savory (Satureja hortensis L.) accessions based on morphological and phytochemical characteristics

Summer savory (Satureja hortensis L.), an aromatic plant from fam. Lamiaceae, is used in the food and pharmaceutical industries due to its compounds such as thymol and carvacrol as antioxidant and antimicrobial compounds. In this research, the diversity of morphological and phytochemical traits between the Iranian and foreign countries accessions of summer savory cultivated under field conditions were evaluated. The seeds of different accessions were planted in a randomized complete blocks design with three replications in Ardabil city in 2019. The studied traits included the number of internodes, shoots, and flowers per plant, days to seed germination, length/width ratio of leaves, crown diameter, dry weight of aerial parts, leaf fresh weight, peduncle length, 1000seed weight, flower dry weight, days to seed ripening, and content of chlorophylls a and b, carotenoids, and flavonoids. The results of this study showed that the highest number of internodes (10.33) and shoots (24.43), and flower dry weight (3.33 mg) were observed in Khuzestan accession. The highest correlation was observed between the aerial parts dry weight and 1000seed weight (r= 0.92). Cluster analysis divided the accessions into four major groups. The accessions West Azerbaijan, Qazvin, Tehran, Kurdistan, Lorestan, Razavi Khorasan, and Italy were placed in the first cluster, and Tajikistan, Hungary, Armenia, Romania1, Romania2, Khuzestan, Greece, Russia, Georgia, and North Khorasan in the second one. Also, the accessions Gilan and Yazd were put in the third group and Uzbekistan in the fourth one. Factor analysis indicated that the seven factors could explain 86.59% of the total variance. The results suggested that S. hortensis accessions of Iran and other countries had a high genetic diversity that can be used in the breeding programs. Overall, according to the results, the accessions Uzbekistan and Greece could be recommended in terms of dry matter yield and phytochemical characteristics, respectively.