سمیّت تنفسی و اثرهای دورکنندگی چند اسانس گیاهی بر سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات callosobruchus maculatus (coleoptera: bruchidae)

ترکیب‌های شیمیایی، خاصیت حشره‌کشی و دورکنندگی اسانس گیاه باریجه (ferula gummosa boiss.)، زیره سبز (cuminum cyminum l.)، زیره سیاه (carum carvi l.) و شمعدانی معطر(pelargonium roseum willd.) علیه حشرات کامل سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات (callosobruchus maculatus f.) مطالعه گردید. از کروماتوگرافی گازی برای شناسایی ترکیب‌های شیمیایی اسانس‌ها و از زیست‌سنجی برای تعیین میزان سمیّت تدخینی اسانس‌ها در ظروف 50 میلی‌لیتری حاوی 20 حشره کامل و از دستگاه بویایی‌سنج برای آزمایش‌های دورکنندگی اسانس‌ها استفاده شد. بیشترین ترکیب‌های شیمیایی اسانس‌ها به‌ترتیب برای باریجه، بتاپینن (35.2%)، آلفا-پینن (9.4%)، پارا-سیمن (8.5%) و ترپینن-4-ال (8.5%)؛ زیره سبز، کومین‌آلدهید (46.6%)، پارا-سیمن (4/18%)، گاما-ترپینن (2/12%) و آلفا-ترپینن-7-آل (1/8%)؛ زیره سیاه، کاروون (46.2%)، پی-سیمن (14.0%) و گاما-ترپینن (8.3%) و برای اسانس شمعدانی معطر بتا-سیترونلول (47.3%) و سیترونلیل فرمیت (13.2%) به ثبت رسید. میزان سمیّت تنفسی اسانس زیره سبز و زیره سیاه روی حشرات کامل سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات نسبت به دو اسانس دیگر بیشتر و خاصیت دورکنندگی برای تمامی اسانس‌های مورد آزمایش علیه سوسک آفت ملاحظه شد. درصد دورکنندگی اسانس‌های شمعدانی، باریجه، زیره سبز و زیره سیاه به‌ترتیب 41.66، 64.70، 70.17 و 66.29 محاسبه گردید. نتایج نشان داد از این اسانس‌ها به‌عنوان یک جایگزین موثر برای کنترل سوسک چهارنقطه‌ای حبوبات و احتمالاً سایر سوسک‌های انباری می‌توان استفاده نمود.

Fumigant toxicity and repellency of some essential oils against Callosobruchus maculatus (Col.: Bruchidae)

Chemical composition and insecticidal activity and repellency of essential oils from Ferula gummosa Boiss., Cuminum cyminum L., Carum carvi L. and Pelargonium roseum Willd. against the adults of Callosobruchus maculatus (Coleoptera: Bruchidae) were studied. The gas chromatograph/mass spectrometry (GC/MS), bioassays, and olfactometer were respectively used to identify the components and determine the fumigant toxicity (in 50 mL vials containing 20 adult insects) and repellency of the essential oils. The main compounds of the essential oils were βpinene (35.2%), αpinene (9.4%), ρcymene (8.5%), and terpinene4ol (8.5%) for F. gummosa, cuminaldehyde (46.6%), ρcymene (18.4), γterpinene (12.2%) and αterpinene7al (8.1%) for C. cyminum, carvone (46.2%), ρcymene (14.0%) and γterpinene (8.3%) for C. carvi, and βcitronellol (47.3%) and citronellyl formate (13.2%) for P. roseum. The fumigant toxicity of C. carvi and C. cyminum essential oils against C. maculatus was higher than the other two essential oils, and the repellent activity was observed for all essential oils tested against this pest. The repellency percentage of P. roseum, F. gummosa, C. cyminum and C. carvi essential oils was calculated as 41.66, 64.70, 70.17, and 66.29%, respectively. The results indicated that these essential oils could be considered as an effective alternative to control C. maculatus and possibly other storage coleopteran pests.