بررسی تاثیر عوامل اکولوژیک بر ترکیب‌های اسانس ژنوتیپ‏های مختلف آویشن دنایی (thymus daenensis celak) با استفاده از تکنیک رج‌بندی

آویشن دنایی با نام علمی thymus daenensis celak یکی از گونه‌های انحصاری کشور ایران می‌باشد. از آنجا که این گونه یکی از باارزش‌ترین گیاهان دارویی منطقه زاگرس مرکزی است، بهره‌برداری بی‌رویه آن را در معرض خطر انقراض قرار داده است. تکنیک رج‌بندی (ordination) ازجمله روش‌هایی می‌باشد که ارتباط بین گیاه و متغیرهای محیطی را بررسی می‌کند. به‌منظور بررسی تاثیر عوامل اکولوژیک بر ترکیب‌های اسانس، تعداد 8 رویشگاه آویشن دنایی در استان اصفهان شناسایی و پس از جمع‌آوری اندام‌های هوایی گیاه و اسانس‌گیری، ترکیب‌های آن شناسایی گردید. 24 عامل بیواقلیمی، خاک و توپوگرافی در رویشگاه‌ها برای آنالیز رج‌بندی تعیین شد. نتایج نشان داد عوامل ارتفاع، متوسط دما در مرطوب‌ترین فصل، همدمایی، میزان بارندگی در مرطوب‌ترین فصل، میزان بارندگی سالانه، میزان بارندگی در خشک‌ترین فصل و دامنه درجه حرارت سالانه، درصد رس، سنگریزه، ماده آلی، نیتروژن و پتاسیم قابل جذب از تاثیرگذارترین عوامل بر ترکیب‌های اسانس بودند. تیمول به‌عنوان ترکیب اصلی این گونه تحت تاثیر تغییرات دامنه درجه حرارت سالانه، ارتفاع و شیب قرار گرفت. درصد شن خاک و متوسط دما در مرطوب‌ترین فصل ازجمله مهمترین عوامل تاثیرگذار بر تولید کارواکرول بودند. یافته‌های حاصل از این مطالعه می‌تواند نقش ارزشمندی در مدیریت کشت و توسعه آویشن در عرصه‌های منابع طبیعی و کشاورزی به‌ویژه با توجه به نوع ترکیب‌های مورد نیاز در صنایع دارویی و بهداشتی داشته باشد.

Effects of ecological factors on essential oil components of several genotypes of Thymus daenensis Celak using ordination technique

Thymus daenensis Celak is one of the Iranian endemic plants. Since this species is one of the most valuable medicinal plants in the central Zagros region, extrahuman exploitation has put it at risk of extinction. Ordination technique is one of the methods showing the relationship between plant and environmental variables. In order to study the effects of ecological variables on essential oil components, eight growing regions of Thymus daenensis in Isfahan province were identified and after collecting the aerial parts of plant materials, the essential oil was extracted and their components were detected. Twenty four bioclimatical, edaphical and topographical factors in each habitate were collected for ordination analysis. Results showed that elevation, mean temperature of the wettest season, isothermality, precipitation of the wettest season, annual precipitation, precipitation of the driest season and annual temperature range, clay, gravel, organic matter, available nitrogen and potassium were the most effective variables on the essential oil components. Thymol content as the main component in the essential oil was affected by annual temperature range, elevation, and slope. Soil sand percentage and the mean temperature of wettest quarter were the most effective variables on carvacrol. The result of this study could have valuable role in Thymus daenensis cultivation management in nature or farm regarding to its chemical components needed in the medicinal and hygienic industries.